Szkoła dla rodziców i wychowawców – cz. VII: Wyjątkowe rodzicielstwo

Przedstawiamy scenariusze warsztatów dla rodzin dzieci z niepełnosprawnością, realizowanych w ramach programu „Szkoła dla rodziców i wychowawców” ¹⁾.

Uczestnicy i organizacja warsztatów

Warsztaty przeznaczone są dla rodziców, opiekunów i wychowawców dzieci niepełnosprawnych. Inicjatorką warsztatów była Małgorzata Górecka, która w 2004 r., wykorzystując umiejętności wyniesione z pracy w „Szkole” oraz doświadczenie w pracy z dziećmi z autyzmem i ich rodzicami, wraz z Joanną Hanusz, Anną Kucharską-Zygmunt i Agnieszką Zygmunt²⁾ rozpoczęła pracę nad scenariuszem warsztatów.

„Wyjątkowe rodzicielstwo”, w przeciwieństwie do poprzednich części „Szkoły”, ma charakter grupy wsparcia. Autorkom zależało na tym, aby w trakcie zajęć, poza nabywaniem umiejętności mających polepszyć funkcjonowanie uczestników w ich środowisku [było możliwe – A. G.] dzielenie [się] wszystkich osób własnymi doświadczeniami, myślami, odczuciami i tym, co pomaga czuć się lepiej. Uczestnicy mogą wpływać na kształt spotkań³⁾. Formy pracy wykorzystywane w trakcie zajęć to drama, warsztaty i wykłady. Wymagania stawiane osobom prowadzącym zajęcia – oprócz wymienianych już przeze mnie w części II cyklu – to dysponowanie wiedzą na temat specyfiki rodzajów niepełnosprawności, z zakresu psychologii i pedagogiki wspierania takich osób oraz metod pracy stosowanych w rehabilitacji i edukacji.

Cel i tematyka zajęć

Autorki, opracowując scenariusz, wzięły pod uwagę najczęstsze błędy popełniane przez rodziców dzieci niepełnosprawnych, a także podjęły próbę odpowiedzenia na pytanie – czego potrzebują rodzice dzieci niepełnosprawnych? „Wyjątkowe rodzicielstwo”, w założeniu, nie skupia się na udzielaniu rodzicom rad czy instrukcji, w jaki sposób powinni postępować z dzieckiem i jakie ćwiczenia z nim wykonywać. Tym zajmują się zwykle różnego rodzaju specjaliści, do których rodzice trafiają wraz z dzieckiem. Najczęściej, uwaga wszystkich, łącznie z samymi rodzicami skupia się na dziecku niepełnosprawnym. O nich samych i o zdrowych dzieciach, jeśli je posiadają, nikt nie pamięta. Wielu rodziców prezentuje postawę nadopiekuńczą w stosunku do swoich niepełnosprawnych dzieci. Boi się stawiania im wymagań i bycia konsekwentnym. Niektórzy mają problemy z akceptacją siebie jako kompetentnych rodziców, co prowadzi do zaniżonej samooceny i lęku przed kontaktami z otoczeniem. Pojawienie się w rodzinie dziecka niepełnosprawnego wprowadza szereg zmian w życiu jej członków – rodziców, rodzeństwa czy pozostałych krewnych – od sposobu funkcjonowania po różnego rodzaju przeżycia i uczucia. Temu często towarzyszy codzienny stres związany z uczuciem permanentnego zmęczenia i poczuciem pozostawienia ich samym sobie, brakiem akceptacji dla niepełnosprawności dziecka oraz uczuciami wstydu, lęku, zmęczenia, zawiści i zazdrości wobec rodziców dzieci pełnosprawnych. W szczególnej sytuacji znajduje się dziecko pełnosprawne, które niekiedy narażone jest na brak uwagi rodzicielskiej skupionej na opiece nad rodzeństwem. Bywa, że stara się ono zadośćuczynić jego ograniczeniom – przejmując nad nim opiekę czy dążąc do bycia dobrym w różnych dziedzinach, np. w nauce.

I tutaj pojawia się zadanie dla „Szkoły”. W „Wyjątkowym rodzicielstwie” to rodzice i ich potrzeby stają się priorytetowe. Celem zajęć jest wsparcie rodziców i wychowawców dzieci niepełnosprawnych w radzeniu sobie z własnymi emocjami związanymi z akceptacją sytuacji życiowej, trudnościami w opiece i wychowaniu dziecka niepełnosprawnego oraz udzielenie pomocy w budowaniu satysfakcjonujących relacji w rodzinie z osobą niepełnosprawną. Autorki scenariusza warsztatów kładą nacisk przede wszystkim na poprawę komunikacji rodzica z najbliższym otoczeniem (małżonek, zdrowe dziecko, rodzina i przyjaciele) skupiając się na ich uczuciach, potrzebach i poszukiwaniu przez nich wsparcia⁴⁾.

Tematyka poszczególnych warsztatów obejmuje m. in. takie kwestie jak • uczucia i uzmysłowienie sobie przez uczestników, że mogą one mieć wieloraki charakter. Uczestnicy warsztatów dowiadują się, dlaczego warto wyrażać wszystkie uczucia i uczą się robić to w taki sposób, aby nikogo nie zranić. Uczą się także rozpoznawać uczucia innych osób i je nazywać. • Potrzeby – jakie one są i jaka jest ich hierarchia w rodzinie. Celem staje się poznanie uczuć związanych z deprywacją potrzeb • naukę wyrażania życzeń i oczekiwań – uczestnicy powinny dowiedzieć się czy umieją mówić o swoich potrzebach i jakie mają problemy z wyrażaniem próśb, a także jaki jest ich stosunek do życzeń wyrażanych przez innych, co pozwala na uniknięcie wielu nieporozumień; • umiejętność przełamywania barier komunikacyjnych w kontaktach z rodziną czy przyjaciółmi; • budowanie poczucia własnej wartości oraz • radzenie sobie ze stresem poprzez naukę rozpoznawania oznak stresu i sposobów jego rozładowania⁵⁾. Rodzice i wychowawcy po uczestnictwie w cyklu zajęć „Wyjątkowego rodzicielstwa” powinni umieć stawiać dzieciom wymagania i ustalać granice. Powinni zdobyć większą pewność siebie w kontekście swoich działań jako rodzica. Zajęcia powinny także pozwolić rodzicom na nabycie umiejętności właściwego reagowania na różne zachowania dziecka, opinie otoczenia czy na konflikty zachodzące pomiędzy rodzeństwem.

„Wyjątkowe rodzicielstwo” pozwala rodzicom dzieci niepełnosprawnych na uczestniczenie w zajęciach i nawiązanie kontaktu z ludźmi znajdującymi się w podobnej sytuacji. Dzięki temu mają oni okazję spojrzenia na swoje problemy z innej perspektywy. Istotnym przekazem warsztatów jest uświadomienie rodzicom, że posiadając takie dziecko, potrzebują nie tylko wsparcia w zakresie leczenia i rehabilitacji, ale także pomocy w dostrzeganiu zarówno swoich potrzeb, jak i potrzeb dzieci pełnosprawnych.

W następnej części cyklu przedstawię „Szkolną interwencję profilaktyczną”.