Szkoła dla Rodziców i Wychowawców – cz. VI: Jak rozmawiać z nastolatkami?

W tej części cyklu przedstawiamy opis założeń trzeciej edycji programu „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców” – „Jak rozmawiać z nastolatkami”¹⁾.

III część „Szkoły”, podobnie jak poprzednie, jest adaptacją amerykańskich idei wychowawczych do polskich realiów i została oparta na koncepcjach Elaine Mazlish i Adele Faber oraz na koncepcjach Zbigniewa Gasia, który analizuje sposób, w jaki zachowania dysfunkcyjne zaspokajają ważne potrzeby rozwojowe i, który wskazuje na konieczność korygowania niedostatków wychowawczych poprzez wspieranie ucznia w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi ograniczając czynniki ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących.

Uczestnicy i organizacja warsztatów

Warsztaty przeznaczone są dla rodziców i wychowawców nastolatków, którzy zgodnie z założeniami autorki polskiej wersji scenariusza – Joanny Sakowskiej – ukończyli przynajmniej I część „Szkoły”. Wynika to z tego, że część III stanowi pogłębienie i rozszerzenie umiejętności nabytych w I lub I i II części warsztatów.

Cykl „Szkoły” przewiduje 10 spotkań trwających 4 godziny dla grup liczących 12-15 osób. Uczestnikami siódmego są dzieci, a dziewiąte jest spotkaniem rodziców z dziećmi.

Cel i tematyka zajęć

Część III uwzględnia problemy wieku dorastania i wywołane tym zaburzenia w komunikacji i kontaktach między rodzicami i wychowawcami a młodzieżą. Celem zajęć jest więc zastanowienie się przez uczestników warsztatów czy znają świat dorastającej młodzieży oraz uświadomienie sobie jakie potrzeby mają, czy jakich trudności doświadczają ich dzieci.

Tematyka pierwszego spotkania uwzględnia omówienie potrzeb i celów życiowych²⁾ wg Z. Gasia – pojawiających się w tym okresie, a których niezaspokojenie prowadzi do zachowań dysfunkcyjnych:

• doświadczania fizycznej dojrzałości seksualnej – która kształtuje obraz własnej osoby, wpływa na sposoby kontaktowania się z rówieśnikami i dorosłymi oraz uczy nowych ról i obowiązków społecznych,
• rozwijania własnej tożsamości – która jest formułowaniem odpowiedzi na pytania „kim jestem?” i „jakie są moje relacje z innymi ludźmi?”,
• kształtowania zobowiązań społecznych – kiedy nastolatek poszukuje odpowiedzi na pytanie o sens własnego życia, określa swoje przyszłe miejsce w społeczeństwie (np. wybiera zawód, krystalizuje poglądy na temat życia rodzinnego, wykształcenia, przyjmuje postawy wobec obowiązujących norm i ról społecznych). Dokonuje tego poprzez intensywne eksperymentowanie w różnych sferach życia i sprawdzanie swoich mocnych i słabych stron,
• uzyskania autonomii – które dokonuje się poprzez stopniowe uwalnianie się od autorytetu rodziców, a separacja od nich dokonuje się równolegle do wzrostu znaczenia grupy rówieśniczej, która staje się ważnym punktem odniesienia oraz miejscem do eksperymentowania z własną wolnością i odpowiedzialnością,
• wyrastania z egocentryzmu – co prowadzi do powstania poczucia wspólnoty z innymi członkami społeczeństwa oraz umiejętnością zainteresowania się drugim człowiekiem i wzajemnym poszanowaniem prawa do odmienności,
• reorganizacji systemu wartości – która w wyniku gromadzenia i przetwarzania informacji o świecie i sobie oraz z kwestionowaniem systemu wartości społeczeństwa (w tym również własnych rodziców), skłonnością do idealizowania i oparciem na grupie rówieśniczej sprawia, że nastolatek przeszacowuje dotychczasowe wartości, wybiera nowe i tworzy nowy, własny system wartości³⁾.

Pozostałe kwestie uwzględniane w trakcie zajęć to problem naruszania granic przez dorosłych, uczucia, wspólne rozwiązywania problemów, stosowanie kar i tzw. trudne tematy, czyli przedwczesne zainteresowanie seksem, stosowanie substancji psychoaktywnych czy niebezpieczeństwo związane z przekazem mediów. Ponadto, jak już wspomniałam, jedno ze spotkań jest spotkaniem z dziećmi, a inne jest spotkaniem rodziców z dziećmi. Ich celem jest przedstawienie przez obydwie strony najczęstszych przyczyn nieporozumień i problemów w komunikacji oraz oczekiwań wobec drugiej strony.

W tym kontekście efektem debaty w trakcie warsztatów powinno być określenie co należy zrobić, aby zmienić swoje postępowanie oraz w jaki sposób rozmawiać o sprawach istotnych dla nastolatków. Ważne staje się też określenie jakie, z wyżej wymienionych potrzeb rozwojowych zostały zaspokojone, a jakie nie. Zadaniem prowadzących warsztaty jest pomoc w wypracowaniu w ich trakcie i nauczenia się przez uczestników, metod porozumiewania prowadzących do stworzenia lepszej więzi pomiędzy rodzicami i wychowawcami, a nastolatkami. Ma to się odbywać poprzez wprowadzenie tych metod w życie, obserwowanie czy i jak się sprawdzają, dzielenie się doświadczeniem z pozostałymi uczestnikami, i w rezultacie, wspólne określenie tych, które wydają się najbardziej skuteczne w przejściu przez okres dojrzewania. W trakcie zajęć ich uczestnicy powinni też nabyć umiejętności słuchania nastolatków oraz wyjść z roli osoby, która zastanawia się „jak wszystko naprawić?” i przejść do postawy „jak dać dzieciom możliwość samodzielnego naprawienia wszystkiego?”. Powinni też pamiętać, że bezpieczeństwo i dobre samopoczucie nastolatków zależy od działania rodziców i, że nastolatki powinny mieć możliwość wyrażania wątpliwości, dzielenia się lękami, rozmawiania o nich i o ich rozwiązaniu. Zadaniem rodziców jest pomoc w podejmowaniu decyzji, radzeniu sobie z presją rówieśniczą, potrzebą akceptacji, strachem przed odrzuceniem czy odczuwaniem sprzeczności między chęcią pozostania wiernym samemu sobie a przymusem konformizmu. Zachęca się ich do tego, aby przestrzegali kilku zasad w kontaktach z nastolatkami – nie odrzucali ich uczuć, a pozwolili im je określić. Żeby potwierdzali uczucia, aby nastolatek czuł, że rodzic go rozumie. W wypadku pojawienia się problemu zachęca się ich, aby opisali problem, zrezygnowali z obwiniania na rzecz udzielania informacji, nie stosowali gróźb i rozkazów, a zaproponowali wybór i zrezygnowali z karania na rzecz zaproponowania rozwiązań i zaproszenia do współpracy przy rozwiązaniu problemu.

Zajęcia mają także pomóc rodzicom i wychowawcom nauczyć się radzenia sobie:

• z uczuciami straty dawnej więzi z obecnym nastolatkiem, który staje się wrogo do nich nastawiony,
• z utratą pewności siebie, wynikającą z ciągłego zastanawiania się skąd biorą się zachowania dorastających dzieci i czy wynikają one z tego, czy postąpiło się właściwie,
• z utratą zadowolenia z faktu, że jest się potrzebnym – w tym wieku dziecko przestaje oczekiwać wsparcia i towarzystwa rodziców,
• z utratą własnego wizerunku jako tego, który umie ochronić dziecko przez krzywdą,
• ze strachem, wynikającym z obawy, jak dziecko poradzi sobie w wieku dojrzewania i jak w związku z tym mu pomóc oraz, jak samemu przetrwać ten okres⁴⁾.

W następnej części cyklu opiszę możliwości wspierania rodzin dzieci z niepełnosprawnością przez „Szkołę dla rodziców i wychowawców”.