Szkoła dla rodziców i wychowawców – cz. V

Po podsumowaniu ewaluacji ilościowej pierwszej części „Szkoły dla rodziców i wychowawców”, prezentujmy wyniki jakościowej ewaluacji drugiej części „Szkoły” – „Rodzeństwo bez rywalizacji” – oraz porównanie efektów obu części.

Ewaluacja została przeprowadzona w 2008 r. i była kontynuacją badań z roku 2007. Jej celem była ocena zajęć z perspektywy uczestników¹⁾.

Obszary badawcze

Celem przeprowadzonych badań było m.in.
• poznanie motywów udziału w zajęciach
• ocena kompetencji realizatorek warsztatów i jakości ich prowadzenia
•ocena ewentualnego wpływu zajęć na relacje rodziców (wychowawców) z dziećmi oraz pomiędzy rodzeństwem
• weryfikacja spodziewanego wpływu na relacje między małżonkami/partnerami, innymi członkami rodziny oraz osobami spoza rodziny, a także
• poznanie ewentualnych propozycji modyfikacji o charakterze merytorycznym lub organizacyjnym.

Metoda

Badania miały charakter jakościowy. Zastosowano ewaluację ex post – po zakończeniu wdrażania projektu wykorzystując technikę zogniskowanego wywiadu grupowego (focus group interview).

Próba oraz realizacja badania

Badaniami objęto absolwentów drugiej części „Szkoły” – „Rodzeństwa bez rywalizacji” – kończących warsztaty w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2008 r. – trzy grupy profesjonalistów i dwie rodziców. Grupę profesjonalistów stanowiły osoby pracujące z dziećmi i/lub młodzieżą … bądź też zajmujące się psychoedukacją osób dorosłych … Wśród profesjonalistów były także osoby posiadające dzieci oraz osoby realizujące zajęcia w ramach pierwszej części „Szkoły”. Podział respondentów na dwie kategorie wynikał z przyjętego przez organizatorów sposobu rekrutacji grup zajęciowych²⁾. Dwukrotnie jedna grupa zajęciowa została podzielona na dwie grupy focusowe. W wywiadach uczestniczyło pięćdziesiąt osób, w tym pięciu mężczyzn. Realizacja wywiadów spełniała wymogi ewaluacji zewnętrznej.

W trakcie badania zastosowano triangulację – zabieg metodologiczny polegający na tym, że wywiady przeprowadzały osoby posiadające różny zakres wiedzy na temat ewaluowanego programu. Celem tego zabiegu miało być pełniejsze poznanie opinii badanych na temat projektu. W jednym przypadku focus został przeprowadzony przez badacza, którego wiedza ograniczała się do informacji, że jest to projekt dwuczęściowy, w trakcie którego jego uczestnicy doskonalą umiejętności wychowawcze. Cztery focusy zostały przeprowadzone przez osoby, które posiadały wiedzę na temat pierwszej części „Szkoły” i były zaangażowane w realizację badań w roku poprzednim, a dwukrotnie moderatorem była osoba znająca obydwie części „Szkoły” i także zaangażowana w badania rok wcześniej.

Prezentacja wyników badań

Motywy udziału w zajęciach

Respondenci poproszeni o podanie powodów udziału w drugiej części „Szkoły” najczęściej wskazywali na potrzebę rozwijania umiejętności wychowawczych. Zwracali uwagę, że uczestniczenie w pierwszej części programu pozwoliło im na zdobycie podstawowego zakresu kompetencji, który chcieli poszerzyć. Badani będący rodzicami oczekiwali, że uczestniczenie w warsztatach, przyczyni się do poprawy relacji pomiędzy ich dziećmi. Zależało im również na tym, aby nowy zakres wiedzy i umiejętności wykorzystać w życiu rodzinnym jak i zawodowym. Profesjonaliści podkreślali chęć podnoszenia kompetencji w pracy z osobami dorosłymi i dziećmi/młodzieżą.

Ocena kompetencji realizatorek i sposobu prowadzenia warsztatów

Osoby uczestniczące w warsztatach, poproszone o ocenę sposobu ich prowadzenia nie wyraziły żadnych uwag krytycznych, a kompetencje realizatorek i sposób prowadzenia warsztatów zostały ocenione bardzo wysoko. Realizatorki warsztatów uznano za profesjonalistki z szerokim zasobem wiedzy i dużymi umiejętnościami, których dodatkowym atutem było posiadanie i wychowywanie własnych dzieci.

Ocena skuteczności „Szkoły”

W opinii respondentów udział w drugiej części programu przypomniał im dzieciństwo i sprawił, że zmieniła się perspektywa postrzegania konfliktów pomiędzy dziećmi oraz ocena swojej roli w takiej sytuacji. Badani, dzięki udziałowi w warsztatach, uświadomili sobie rozwojowe znaczenie konfliktów, a także odczucia dzieci, w sytuacji kiedy dorośli stawiają się w roli osoby oceniającej³⁾. Zrozumieli także, że w konfliktach pomiędzy dziećmi powinni im towarzyszyć, a nie w nie wkraczać; że najczęściej nie powinni ingerować w spory między dziećmi, starając się zachować neutralność, np. poprzez odpowiedni sposób komunikacji. Zdali sobie sprawę, że dzięki nim dzieci/uczniowie uczą się sztuki porozumiewania się, negocjacji, przekonywania do swoich racji, rozwiązywania problemów. Zrozumieli również, że dosyć często to sami dorośli poprzez swoją postawę wspierającą rywalizację indukują bądź przedłużają sytuacje konfliktowe, kiedy to np. chwaląc jedno dziecko czy porównując je ze sobą, zapominając przy tym jak się czują pozostałe.

Propozycje modyfikacji

Propozycje te dotyczyły głównie sfery organizacyjnej – zwiększenia liczby ćwiczeń, zmiany harmonogramu zajęć, tak, aby nie był zbyt intensywny i, żeby dawał uczestnikom zajęć możliwość przećwiczenia w pracy lub w domu poszczególnych elementów. Pojawiły się także postulaty wprowadzenia do programu „Rodzeństwa bez rywalizacji” części doskonalącej sztukę mediacji.

„Szkoła – cz. II” – ewaluacja jakościowa – podsumowanie

O ile w pierwszej części „Szkoły” motywy uczestniczenia w warsztatach koncentrowały się wokół rozwoju kompetencji wychowawczych, niezbędnych w życiu zawodowym jak i rodzinnym, to w przypadku „Rodzeństwa bez rywalizacji” były efektem zaangażowania się w pierwszą część projektu i pozytywnej oceny jego skuteczności. Bywało także, w przypadku części pierwszej, że udział w warsztatach był efektem skierowania przez profesjonalistów pracujących z dziećmi i/lub dorosłymi bądź rezultatem oddelegowania przez przełożonych. Natomiast respondenci, biorący udział w II części, byli przede wszystkim absolwentami pierwszej części „Szkoły”. Dla nich była to przede wszystkim chęć kontynuacji rozwoju kompetencji – wiedzy i umiejętności i wykorzystania ich w życiu prywatnym, jak i zawodowym.

Udział respondentów w pierwszej części „Szkoły” wiązał się dla nich, jak już wspomniałam w poprzedniej części artykułu, ze zmianą – niekiedy znaczącą – postaw wychowawczych (test postaw wychowawczych). Zgodnie z tą ideą uczestnicy mieli tworzyć bardziej partnerskie relacje z dziećmi, a także próbować wpływać na nie poprzez zmianę własnych zachowań na bardziej pożądane. Efektem tych działań było lepsze poznanie siebie oraz lepsze rozumienie dzieci. W opinii respondentów udział w pierwszej części programu zmienił ich styl komunikowania i poprawił relacje rodzinne i zawodowe.

Po udziale w „Rodzeństwie bez rywalizacji” badani deklarowali zmianę perspektywy postrzegania funkcji konfliktów pomiędzy dziećmi (rodzeństwem) jak i roli osób dorosłych – świadków sytuacji konfliktowych. Uświadomili sobie również, o czym już wspomniałam, rozwojowe funkcje konfliktów oraz ich źródła – rywalizacja często generowana przez dorosłych: zazdrość o rodzica, chęć zwrócenia na siebie uwagi⁴⁾. Przekonali się również, że wspomniana już neutralność, jest najlepszą taktyką w trakcie konfliktu i wcale nie musi oznaczać braku kontroli⁵⁾.

Udział w warsztatach umożliwił również respondentom analizę przyjmowanych w dzieciństwie ról i uświadomił im, że prezentowane wtedy postawy kształtują obecnie relacje w ich rodzinach. Powrót do tego okresu w trakcie zajęć, pozwolił im na lepsze zrozumienie własnych postaw, jak i najbliższych im osób. Wpłynął także na zmianę zachowań badanych w stosunku do dzieci i pozostałych członków rodziny. Badani deklarowali także zmianę jakości komunikacji, która wyrażała się w bardziej dojrzałym jej prowadzeniu.

Respondenci – profesjonaliści podkreślali natomiast, że „Rodzeństwo bez rywalizacji” przyczyniło się do podniesienia ich kompetencji zawodowych, zarówno w pracy z dorosłymi, jak i z dziećmi/młodzieżą.