Studenci o „Letniej szkole profilaktyki uzależnień behawioralnych” – cz. II

Poniżej kontynuuję prezentację rezultatów jakościowych i ilościowych badań ewaluacyjnych programu „Rozumiem – letnia szkoła profilaktyki w zakresie uzależnień behawioralnych”. W tej części zaprezentuję wyniki dotyczące subiektywnych ewaluacji użyteczności projektu.

Oddziaływaniami zostali objęci studenci warszawskich uczelni, a także spoza stolicy. Badania przeprowadzono za pośrednictwem ewaluacji ex post wśród uczestników z wykorzystaniem audytoryjnych pomiarów ankietowych (N=51) i 5 dyskusji kierowanych, w których uczestniczyło 40 osób.

Przydatność szkolenia i stopień realizacji oczekiwań

Wszyscy uczestnicy pomiarów zadeklarowali, że w trakcie zajęć zdobyli nowe wiadomości lub umiejętności. Odpowiadając na pytanie o zakres zdobytej wiedzy i jej praktyczne zastosowanie, niemal wszyscy wskazali na diagnozowanie uzależnień behawioralnych – 98,0%. Ponad 90% pytanych zaznaczyło wiadomości na temat uzależnień behawioralnych (np. klasyfikacja, definicje, nazewnictwo i inne) – 94,1% oraz charakterystykę faz rozwoju uzależnień behawioralnych – 92,2%. Próg 80% przekroczyły wskazania dotyczące: nawrotów w uzależnieniach behawioralnych – 88,2%, leczenia uzależnień behawioralnych – 82,4%, pracy z rodziną z problemem takich uzależnień – 82,4%. Z kolei ponad 70% respondentów zaznaczyło: motywowanie do podjęcia terapii osób uzależnionych behawioralnie – 78,4 oraz współwystępowanie uzależnień behawioralnych i uzależnień od substancji psychoaktywnych – 74,5%¹⁾.

Posługując się, pięciopunktową skalą (1 – „bardzo źle”, 5 – „bardzo dobrze”) badani dokonywali ewaluacji przydatności zajęć ze względu na poszerzenie lub utrwalenie wiedzy i umiejętności oraz ich ogólnej atrakcyjności. Najniższa wystawiona ocena to trzy (umiejętności – 5,9% oraz atrakcyjność – 2,0%). Dominowały wskazania na dwie najwyższe noty skali: poszerzenie lub utrwalenie wiedzy – 100,0%, umiejętności – 94,2%, atrakcyjność – 98,0%. Średnie arytmetyczne przyjmowały wartości od 4,6 (przydatność zajęć ze względu na poszerzenie lub utrwalenie umiejętności) do 4,8 (dwie pozostałe kategorie oceny).

Uczestnicy pomiarów zostali poproszeni o ocenę stopnia realizacji oczekiwań, związanych z udziałem w zajęciach. Tym razem posługiwali się siedmiostopniową skalą od 0 „w ogóle” do 6 „całkowicie”. Nikt nie wskazał na trzy pierwsze noty. Najniższa odnotowana ocena to 3, czyli „średnio” – 2,0%. Zdaniem 98,0% pytanych spełniły się ich oczekiwania związane z uczestnictwem w projekcie w co najmniej dużym stopniu, a 74,6% uznało, że zrealizowało je w bardzo dużym zakresie bądź całkowicie. Średnia arytmetyczna stopnia realizacji oczekiwań to 5,1.
Uczestnicy wywiadów, oceniając wpływ zajęć mówili, że nabyli umiejętności dotyczące diagnozowania problemu uzależnień behawioralnych, prowadzenia rozmów z osobami, których dotyczy ten problem. Ogólnie – poszerzyła się ich wiedza na tematy poruszane w trakcie spotkań. Relacjonowało także zmiany dotyczące przekonań – uznanie uzależnienia za chorobę.

Mówiono, że zajęcia pomogły w lepszym poznaniu granic własnych kompetencji. Pojawiły się opinie, że udział w programie stał się okazją do potwierdzenia słuszności obranego kształcenia lub stał się ważnym doświadczeniem w podejmowaniu decyzji dotyczącej dalszej drogi zawodowej. Relacjonowano, że poznawczo owocna była możliwość zobaczenia pracy ośrodka terapii uzależnień i kontaktu z pacjentami²⁾.

– Łatwiej może mi teraz będzie rozmawiać z osobami, które są uzależnione. Łatwiej wyłapywać te mechanizmy, którymi one się kierują, bo jestem ich bardziej świadoma.
– Mnie to utwierdziło, osobiście, w przekonaniu, że ścieżka psychoterapeutyczna, praca z ludźmi uzależnionymi jest tą właściwą drogą, którą będę kroczył. Oprócz tego utrwaliło tę wiedzę, którą zdobywam na studiach.
– Jakieś tam pojęcie człowiek miał, ale okazało się, że dużo rzeczy zostało naprostowanych – skąd się to bierze, jak rozmawiać, bo te scenki, które z osobą prowadzącą robiliśmy – człowiek odruchowo pewne rzeczy robi, i w czym nas osoba prowadząca utwierdziła, że my jeszcze nie jesteśmy terapeutami, do tego naprawdę długa droga, a możemy komuś krzywdę czasem zrobić, a nie pomóc. Dla nas to było nowe doświadczenie i dużo, dużo dało.
– O tym, że uzależnienie jest chorobą, wiem od dawna, ale o tym, żebym była przekonana o tym, że uzależnienie jest chorobą, to była naprawdę, jeszcze przed tym szkoleniem, daleka droga. Tutaj, po tych warsztatach, po tym jak trzeba się było wczuć, odegrać różne role, gdzie te wszystkie mechanizmy, sposoby działania osób uzależnionych zostały tak dokładnie omówione – i na przykładach, i tak teoretycznie, to gdzieś w końcu dotarło do mnie i mam teraz takie autentyczne, wewnętrzne przekonanie, że uzależnienie naprawdę jest chorobą. To nie jest tak, że „oj, jak by tak na prawdę chciał, to mógłby przestać”, to się tylko tak mówi, ale to zupełnie nie działa w ten sposób. Wiedza nowa. Mam teraz stuprocentowe przekonanie, że uzależnienie to choroba i to trzeba leczyć, a nie ganić tę osobę.
– Dla mnie najcenniejsze było zobaczenie życia w ośrodku terapeutycznym, że mogłam tam wejść i porozmawiać z tymi dzieciakami. Bo to mnie tak trochę przekonało, bo byłam przerażona jak to będzie wyglądać? Tak jak szpital? Pozamykane dzieciaki? A naprawdę bardzo fajni ludzie, którzy mają problemy, którym warto pomóc i zastanawiam się nad taką ścieżką dzięki temu szkoleniu.
– Było dużo aktualnych informacji. Było dużo nowych informacji, które są tym bardziej cenne, że przekazane od praktyków pracujących w ośrodku. Niesamowita była rozmowa z tymi osobami, które walczą z uzależnieniem.
– Dla mnie to jest coś do przemyślenia, że może po studiach będę chciała właśnie coś takiego robić.
– Nigdy nie zastanawiałam się, jak funkcjonuje osoba uzależniona od gier hazardowych, a dzięki temu mogłam sama jakoś przemyśleć, jak to się dzieje, że taka osoba jest uzależniona i jak trudny jest to problem.
– Na pewno doświadczenie do przyszłej pracy, jakieś takie zaciekawienie też tym tematem i taki początek do tego, żeby zgłębić informacje na ten temat.
– Zdobyłem wiedzę na temat diagnostyki, na temat metod pracy.
– Też na pewno takie większe wyczulenie na te problemy tych uzależnień behawioralnych, poznaliśmy, jakie mogą być symptomy, będziemy potrafili na pewno bardziej wskazać, zaobserwować.

Uzyskanie wyniki pokazują, że zdaniem badanych program był bardzo dobrze zorganizowany i prowadzony, przez odpowiednio przygotowaną kadrę. W ocenie respondentów udział w zajęciach wiązał się ze zdobyciem wiedzy oraz umiejętności w zakresie zgodnym z celami projektu. Uczestnicy badań deklarowali, że program spełnił ich oczekiwania.

Wypowiedzi uczestników dyskusji wskazują wprost na czynniki, które przyczyniły się do takiej oceny. Oprócz dobrego przygotowania zajęć od strony merytorycznej ważny był sposób ich prowadzenia, w którym ważną rolę odgrywały partnerskie relacje pomiędzy kadrą a szkolonymi, niewielka liczebność grup zajęciowych i wykorzystywanie aktywizujących technik pracy. Oczywiście nie bez znaczenia były też kompetencje kadry, a wśród nich posiadanie praktycznego doświadczenia dotyczącego omawianej w trakcie spotkań tematyki – ilustrowanie wywodów teoretycznych przypadkami z własnej pracy zawodowej. Kolejny kluczowy elementem to część „robocza” realizowana w ośrodku terapeutycznym. To doświadczenie pozwoliło uczestnikom na konfrontację swoich wyobrażeń dotyczących osób uzależnionych i pracy tego typu instytucji z rzeczywistością placówki. Prowadziło do przełamywania stereotypów, uproszczonych uogólnień, pozawalało nie tylko „zrozumieć”, ale też „poczuć” specyficzną sytuację zarówno osób korzystających z pomocy, jak i udzielających jej terapeutów.

Autor jest socjologiem, prowadzi badania z zakresu m.in. ewaluacji, diagnozy społeczności szkolnych, środowiska lokalnego i in.