Rekomendowane programy profilaktyczne i promocji zdrowia psychicznego

W przeciwdziałaniu narkomanii uzyskanie oczekiwanych efektów w postaci zmiany zachowań, ograniczenia czynników ryzyka i wzmocnienia czynników chroniących przed narkomanią umożliwia wdrażanie programów profilaktycznych opartych na naukowych podstawach, o potwierdzonej w badaniach ewaluacyjnych skuteczności.

W latach 2006−2010 w ramach realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii opracowano standardy jakości programów oraz założenia systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego, a także przeprowadzono pilotażowe wdrożenie systemu. Zadanie to zostało zrealizowane we współpracy czterech instytucji − Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Ośrodka Rozwoju Edukacji, Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Instytutu Psychiatrii i Neurologii. W aktualnie obowiązującym Programie na lata 2011–2016 zbieranie informacji o skutecznych programach oraz ich upowszechnianie pozostaje nadal jednym z priorytetowych działań strategii antynarkotykowej zarówno dla instytucji centralnych, jak i samorządów.

Ocena jakości projektów jest zadaniem wykonywanym przez międzyinstytucjonalny Zespół do spraw oceny i rekomendacji programów, działający przy Krajowym Biurze. W przypadku uzyskania pozytywnej opinii, program może uzyskać rekomendację na jednym z trzech poziomów jakości:

• Poziom 1 − Program obiecujący − rekomendację na tym poziomie może otrzymać program o poprawnej konstrukcji, oparty na podstawach naukowych i sprawdzonych strategiach profilaktycznych oraz dysponujący wynikami ewaluacji procesu uprawniającymi do wnioskowania o możliwości uzyskania oczekiwanych rezultatów w efekcie jego realizacji.
• Poziom 2 − Dobra praktyka − rekomendację na tym poziomie może otrzymać program o poprawnej konstrukcji, oparty na podstawach naukowych i sprawdzonych strategiach profilaktycznych, dysponujący ponadto wynikami ewaluacji potwierdzającymi skuteczność w zakresie wpływu na czynniki pośredniczące w osiągnięciu zmian w zachowaniu.
• Poziom 3 − Program modelowy − rekomendację na tym poziomie może otrzymać program o poprawnej konstrukcji, oparty na podstawach naukowych i sprawdzonych strategiach profilaktycznych, posiadający potwierdzoną w badaniach ewaluacyjnych skuteczność w zakresie wpływu na zachowania problemowe.

Rekomendacja jest przyznawana na okres 5 lat łącznie przez cztery instytucje: Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Instytut Psychiatrii i Neurologii. Organizacje, instytucje i osoby zainteresowane oceną własnych programów i ewentualnym uzyskaniem rekomendacji powinny złożyć odpowiedni wniosek do Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Informacje na temat obowiązujących procedur są zamieszczone na stronie Biura na podstronie Profilaktyka → standardy i system rekomendacji. Informacja na temat programów rekomendowanych jest udostępniona w bazie programów na stronie Biura.

Wykaz programów rekomendowanych

Programy promocji zdrowia psychicznego

Program Przyjaciele Zippiego jest adresowany do dzieci w wieku 5-9 lat i ma na celu poprawę ich funkcjonowania emocjonalnego oraz rozwijanie ich umiejętności osobistych i społecznych. Program jest realizowany przez nauczyciela w wymiarze 24 godzin zajęć warsztatowych w grupie przedszkolnej lub klasie szkolnej. Instytucją odpowiedzialną za koordynowanie realizacji programu jest Centrum Pozytywnej Edukacji z Warszawy.

Program Profilaktyczno-Wychowawczy Epsilon jest ukierunkowany na rozwijanie umiejętności osobistych i społecznych dzieci oraz poprawę ich psychospołecznego funkcjonowania. Adresowany jest do dzieci w wieku 7—9 lat oraz ich wychowawców i rodziców. Program jest realizowany w klasie szkolnej przez zewnętrznych specjalistów we współpracy z nauczycielem-wychowawcą. Zajęcia dla dzieci w wymiarze 24 godzin prowadzone są metodamiwarsztatowymi, z wykorzystaniem metod dramy; oferta dla rodziców i wychowawców obejmuje 36 godzin zajęć warsztatowych. Program jest koordynowany przez Stowarzyszenie Epsilon z Bielska-Białej.

Programy profilaktyki uniwersalnej

Program Domowych Detektywów stanowi adaptację amerykańskiego programu Slick Tracy Home Team Program. Jego celem jest zapobieganie piciu alkoholu przez dzieci i młodzież, a adresatem są osoby w wieku 10-12 lat. Program składa się z pięciu zajęć warsztatowych prowadzonych w klasie przez nauczyciela przy udziale liderów oraz z zadań wykonywanych przez dzieci wspólnie z rodzicami w domu. Instytucją odpowiedzialną za koordynację programu jest Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Instytutu Psychiatrii i Neurologii z Warszawy.

Program Fantastyczne Możliwości jest ukierunkowany na opóźnianie inicjacji alkoholowej oraz zmniejszanie problemów alkoholowych wśród nastolatków wchodzących w okres dojrzewania. Program składa się z sześciu zajęć warsztatowych dla młodzieży, prowadzonych przez nauczyciela przy udziale liderów rówieśniczych oraz zadań realizowanych w domu, wspólnie przez rodzinę. Program stanowi kontynuację Programu Domowych Detektywów; realizacja obu programów w tej samej grupie umożliwia wzmocnienie efektów oddziaływań profilaktycznych. Koordynatorem programu jest Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Instytutu Psychiatrii i Neurologii z Warszawy.

Program Archipelag Skarbów ma na celu przeciwdziałanie zachowaniom problemowym młodzieży − ograniczenie przemocy, wczesnych kontaktów seksualnych, używania substancji psychoaktywnych. Jest adresowany do młodzieży gimnazjalnej w wieku 13—16 lat i realizowany w formie zajęć w dużych grupach (mityngi w wymiarze 9 godzin) oraz dodatkowo zajęć dla nauczycieli i rodziców. Koordynacją programu zajmuje się Fundacja Homo Homini im. Karola de Foucault.

Program Wzmacniania Rodziny 10—14 jest adaptacją amerykańskiego programu Strengthening Families Programme 10-14. Jest to program ukierunkowany na ograniczenie używania środków psychoaktywnych oraz zapobieganie innym zachowaniom problemowym młodzieży. Program wykorzystuje głównie strategię rozwijania umiejętności społecznych nastolatków i umiejętności wychowawczych rodziców, jest adresowany do rodzin posiadających dzieci w wieku od 10 do 14 lat. Program jest realizowany w formie siedmiu dwugodzinnych zajęć – równolegle prowadzonych sesji dla młodzieży i rodziców oraz wspólnej sesji rodzinnej; ponadto przewidziane są 4 sesje przypominające. Koordynatorem programu jest Fundacja Maraton z Warszawy.

Program Szkoła dla Rodziców i Wychowawców jest ukierunkowany na przeciwdziałanie zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży; jego adresatem są rodzice oraz wychowawcy i nauczyciele. Udział w programie umożliwia zwiększenie kompetencji wychowawczych dorosłych. Program ma formę zajęć warsztatowych w wymiarze 40 godzin. Koordynatorem programu jest Ośrodek Rozwoju Edukacji, ogólnopolska placówka doskonalenia nauczycieli prowadzona przez ministra edukacji narodowej.

Programy profilaktyki selektywnej

Szkolna Interwencja Profilaktyczna posiada formę krótkiej interwencji podejmowanej przez nauczyciela lub pedagoga szkolnego wobec uczniów używających substancji psychoaktywnych. Głównymi elementami interwencji są: diagnoza, porada, praca z uczniem w oparciu o metodę kontraktu. Instytucją odpowiedzialną za koordynację programu jest Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Instytutu Psychiatrii i Neurologii.

Program Fred Goes Net jest programem wczesnej interwencji, adresowanym do osób w wieku 15-21 lat, które używają substancji psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków). Program ma formę krótkiej interwencji, składającej się z rozmowy indywidualnej i 8 godzin zajęć warsztatowych prowadzonych w małych grupach z wykorzystaniem metod dialogu motywującego. Program jest realizowany poza szkołą, m.in. w poradniach profilaktyki i leczenia uzależnień, we współpracy ze szkołą, policją, sądem. Jest koordynowany i upowszechniany w Polsce przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii.

Przeciwdziałanie Młodzieżowej Patologii Społecznej jest pozaszkolnym programem adresowanym do młodzieży zagrożonej narkomanią i wykluczeniem społecznym, ukierunkowanym na poprawę funkcjonowania młodzieży i ograniczenie używania substancji psychoaktywnych. Program trwa 10 miesięcy i obejmuje psychokorekcyjne grupy wsparcia, sesje indywidualne, poradnictwo rodzinne, zajęcia klubowe. Program jest realizowany w kilku miastach w Polsce przez Fundację Praesterno.

Środowiskowa Profilaktyka Uzależnień to program profilaktyki zachowań problemowych młodzieży; jego adresatem są osoby w wieku 10-18 lat zagrożone narkomanią i patologią społeczną. Program trwa 12 miesięcy i obejmuje poradnictwo, zajęcia psychoedukacyjne, socjoterapeutyczne oraz wychowawczo-rozwojowe. Program jest realizowany w województwie lubelskim w klubach młodzieżowych prowadzonych przez Towarzystwo Nowa Kuźnia.