Przyjaciele Zippiego – cz. II

Przedstawiamy wybrane wyniki badań ewaluacyjnych „Przyjaciół Zippiego” – międzynarodowego programu promocji zdrowia psychicznego dla dzieci w wieku od 5 do 8 lat.

Pilotaż

W 2005 r. przeprowadzono pilotażowe badania oceniające realizację Programu w 11 wybranych warszawskich przedszkolach – w grupach pięcio- i sześciolatków oraz oddziałach integracyjnych i w 4 szkołach podstawowych – w zerówkach szkolnych. Program został zrealizowany w okresie od marca do czerwca 2005 r.¹⁾ Łącznie uczestniczyło w nim 270 dzieci. Celem badań było zebranie opinii od realizatorów Programu na temat zajęć, a także ocena i sprawdzenie przydatności wykorzystywanych w ich trakcie materiałów.

Prowadzenie zajęć zostało poprzedzone szkoleniem, w którym wzięły udział 24 osoby ze wspomnianych 15 placówek. Zajęcia były prowadzone przez dwóch lub jednego wychowawcę, nauczyciela niepracującego na stałe z grupą, szkolnego pedagoga, a także psychologa z poradni psychologiczno-pedagogicznej. We wspomnianym okresie odbyły się dwa spotkania z realizatorami, których celem była wymiana doświadczeń i zapoznanie się z kolejnymi częściami Programu, wizyty monitorujące zaangażowanie dzieci w zajęcia, ich reakcje na poruszane zagadnienia oraz przygotowanie realizatorów i ich sposób pracy z grupą.

Wyniki

Wszyscy realizatorzy uznali Program za wartościowy i rekomendowali jego realizację w innych placówkach. Równie wysoko ocenione zostały konsultacje merytoryczne i spotkania służące wymianie doświadczeń. W opinii prowadzących, Program okazał się szczególnie przydatny w klasach integracyjnych i przyczynił się do poprawy funkcjonowania w grupie dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Pozostałe uwagi realizatorów – uwzględnione w obecnie realizowanej wersji – dotyczyły czasu trwania Programu (jeden semestr został uznany za zbyt krótki okres realizacji), potrzeby wprowadzenia przerywników aktywizujących dzieci, np. zabaw ruchowych oraz zmiany niektórych sformułowań, które okazały się niezrozumiałe dla dzieci w tym wieku.

Ewaluacja w roku szkolnym 2009/2010

W roku szkolnym 2009/2010 Program zrealizowano w dwudziestu regionach Polski, w 401 placówkach. W części z nich projekt realizowany był po raz pierwszy, w pozostałych po raz kolejny. Wśród placówek, które wdrażały Program po raz pierwszy znalazło się 96 przedszkoli i 70 szkół podstawowych. W placówkach tych projektem objęto 6000 małych odbiorców, z czego pięciolatki stanowiły grupę liczącą 1360 dzieci, sześciolatki – 2637, a siedmiolatki – 1582. Przeszkolono 474 nauczycieli. Wśród placówek realizujących Program po raz kolejny było 150 przedszkoli i 66 szkół podstawowych. Programem objęto 616 pięciolatków, 3067 sześciolatków i 1019 siedmiolatków; przeszkolono 313 nauczycieli.

Szkolenia i monitoring

We wszystkich placówkach szkolenia przebiegały zgodnie z harmonogramem. Tylko w jednym przypadku dodano dwa trzygodzinne spotkania, które były nieobowiązkowe. W jednym przypadku przeprowadzono spotkanie z nauczycielkami od lat zaangażowanymi w realizację Programu.

Większość trenerów uczestniczyła w spotkaniach w wybranych przez siebie placówkach. Wyniki obserwacji wykazały, że w większości przypadków nauczyciele byli bardzo dobrze przygotowani do prowadzenia zajęć. W celu ich uatrakcyjnienia wprowadzali aktywne metody pracy z dziećmi, takie jak odgrywanie scenek, tańce, piosenki.
Dzieci chętnie angażowały się w zajęcia, głównie w odgrywanie scenek i ewaluację własnych osiągnięć. Odnotowano także udział rodziców w pomocy przy realizacji Programu, który polegał na wspólnym wykonywaniu z dziećmi Patyczaka Zippiego i rozwiązywaniu zadań domowych. Tylko w jednym przypadku, w województwie podkarpackim, odnotowano problemy – lokalowe – związane z realizacją Programu: zbyt małe sale i zbyt liczne grupy dzieci, co utrudniało odgrywanie scenek i ćwiczeń, brak miejsca na kącik Zippiego oraz niewielkie zaangażowanie rodziców w realizację Programu.
Także w tym województwie kilka placówek nie przystąpiło do realizacji ze względu na zbyt wysoką cenę Programu.

Czynniki utrudniające realizację Programu

Najczęściej zgłaszane problemy, które utrudniały realizację Programu, były dwojakiego rodzaju. Pierwszą kategorię stanowiły problemy o charakterze organizacyjnym, np. zbyt krótki czas przeznaczony na jego realizację w ramach poszczególnych spotkań (45 min.) oraz zbyt liczne grupy uczestników. Drugą kategorię stanowiły problemy związane ze scenariuszem, np. duża monotonność i schematyczność zajęć, siedzenie w miejscu i słuchanie – problem ten był widoczny szczególnie w przypadku najmłodszych dzieci, którym najtrudniej było utrzymać koncentrację.

Osiągnięte efekty²⁾

Zaobserwowano zmiany w zachowaniu dzieci i wzrost wykorzystywanych umiejętności społecznych – dzieci same zaczęły łagodzić i rozwiązywać konflikty między sobą, pomagać sobie wzajemnie, rozmawiać o uczuciach i problemach oraz słuchać innych. Dzieci nieśmiałe zaczęły się otwierać i stały się odważniejsze. Poprawiły się także relacje wewnątrzgrupowe – uczestnicy częściej się integrowali, zmniejszył się poziom agresji między nimi i poprawiła się atmosfera w grupach.

Zmiany odnotowane w Polsce były podobne do tych, które zaobserwowano u dzieci w Danii i na Litwie oraz w Irlandii. W Danii i na Litwie, wzrosła u uczestników ogólna liczba strategii radzenia sobie w sytuacjach problemowych, pożądanych ze względu na założenia Programu – wyrażenie żalu (jest mi przykro), mówienie prawdy, rozmowa z przyjacielem, próba zrelaksowania się i uspokojenia, przy jednoczesnym spadku liczby strategii uznawanych za nieskuteczne – wściekanie się, obgryzanie paznokci czy krzyczenie.

W Irlandii natomiast Program był pilotażowo wdrażany w wybranych szkołach podstawowych jako wsparcie dla realizacji przedmiotu edukacja zdrowotna i społeczna (Social Personal and Health Education – SPHE) w młodszych klasach. Tamtejsza ewaluacja wykazała, że Program wywarł znaczący wpływ na umiejętności emocjonalne u dzieci w zakresie poprawy samokontroli, zwiększenia motywacji i empatii. U dzieci poszerzył się także zasób słownictwa używanego przy opisywaniu swoich uczuć oraz wzrosła liczba strategii wykorzystywanych w sytuacjach problemowych, takich jak próba uspokojenia się czy zrelaksowania.

Jeśli chodzi o relacje między nauczycielami i dziećmi, zarówno w Polsce jak i w Irlandii, uległy one oprawie. Nauczyciele stwierdzili, że prowadzenie Programu pozwoliło im na lepsze zrozumienie problemów podopiecznych – wcześniej traktowanych jako błahe, na pokonaniu lęku, który uniemożliwiał podejmowanie rozmów na trudne tematy, poprawę komunikacji oraz, że Program wyposażył ich w narzędzia, dzięki którym umieją pomóc podopiecznym w trudnych dla nich sytuacjach³⁾.

Wyniki badań sugerują, że realizacja Programu prowadzi do wielu pozytywnych zmian, zarówno u dzieci i uczniów, jak i nauczycieli. Program wpływa na poprawę umiejętności społecznych i strategii radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Zmniejsza poziom agresji u dzieci i poprawia relacje w klasie oraz relacje między nauczycielami i dziećmi.