Promocja Dobrych Praktyk w profilaktyce uzależnień od narkotyków – cz. I
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej oraz Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii uczestniczą w międzynarodowym projekcie pt. Promocja Dobrych Praktyk w profilaktyce uzależnień od narkotyków, znanym również pod nazwą Europejskich Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków (EDPQS) Faza II. Projekt ten finansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach unijnego Programu Informacji i Profilaktyki Uzależnień od Narkotyków (Drug Prevention and Information). W niniejszym artykule rozpoczynam omawianie wyników badań przeprowadzonych w ramach powyższego projektu, którego wyniki mają służyć do przygotowania materiałów dodatkowych do Europejskich Standardów. Na początku roku zostały przeprowadzone badania ilościowe (ankieta on-line) oraz jakościowe (grupy focusowe).
Dotychczasowe prace
Europejskie Standardy Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków zostały opracowane przez Partnerstwo dla Standardów w Profilaktyce w latach 2008–2010 a następnie opublikowane przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) w 2011 r. Oficjalna prezentacja podręcznika odbyła się na corocznej konferencji Europejskiego Towarzystwa Badań w obszarze profilaktyki (European Society for Prevention Research) w tym samym roku. Polska wersja została wydana przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii (KBPN) i jest dostępna na stronie internetowej Centrum Informacji KBPN. Osoby zainteresowane otrzymaniem wersji wydrukowanej proszone są o kontakt e-mailowy: nfpp@kbpn.gov.pl. Informacje na temat prac nad standardami były przedstawiane na łamach Remedium w 2010 r. (kwiecień–wrzesień). Więcej informacji na temat Europejskich Standardów znajduje się na stornie internetowej projektu (www.prevention-standards.eu). Standardy zostały sformułowane w oparciu o ośmioetapowy cykl projektowy: 1) ocena potrzeb, 2) ocena zasobów, 3) ramy programu, 4) konstrukcja interwencji, 5) zarządzanie i mobilizacja zasobów, 6) realizacja i monitoring, 7) ewaluacje końcowe oraz 8) rozpowszechnianie i doskonalenie. Standardy sformułowano również w oparciu o cztery kwestie wspólne dla wszystkich etapów cyklu projektowego: a) trwałość i finansowanie, b) wzajemna komunikacja i udział interesariuszy, c) organizacja i rozwój personelu, d) etyczny wymiar profilaktyki uzależnień od narkotyków. Standardy nie narzucają żadnych strategii ani interwencji a skupiają się na strukturalnych i proceduralnych aspektach działalności profilaktycznej (np. sposobach angażowania uczestników). Standardy stanowią zatem model postępowania w zakresie planowania, wdrażania i ewaluowania działań z obszaru profilaktyki uzależnień od narkotyków. Standardy pomagają określić z poziomu europejskiego czym jest „wysokojakościowa” profilaktyka uzależnień od narkotyków. W projekcie EDPQS uczestniczy osiem regionów i krajów członkowskich UE, w tym jak to zostało wspomniane, Polska. Liderem projektu jest Liverpool John Moores University. Druga faza projektu EDPQS ma na celu praktyczne wdrożenie Europejskich Standardów poprzez opracowanie materiałów dodatkowych, na które będą się składać:
- materiały wspierających wdrożenie Standardów w działania praktyczne,
- szkolenia, w tym szkolenia dla trenerów, dla różnych realizatorów działań praktycznych oraz twórców strategii w przedmiotowym zakresie,
- wskaźniki mające na celu potwierdzenie osiągnięcia Standardów,
- specjalistyczne publikacje ściśle związane ze standardami jakości w profilaktyce.
Powyższe materiały będą stanowić pomoc dla wszystkich osób zaangażowanych w działania profilaktyczne w procesie doskonalenia własnego warsztatu w oparciu o solidne zasady i dowody naukowe. Standardy zostały opracowane jako materiały do wykorzystania w profilaktyce narkotykowej, jednakże mogą one również znaleźć zastosowanie w innych obszarach działań profilaktycznych. W ramach opracowywania materiałów dodatkowych w styczniu i lutym ocenione zostały potrzeby kluczowych grup zajmujących się profilaktyką w odniesieniu do ich codziennej pracy, potrzeb i warunków działań. Następnie w marcu 2014 r. zostały przeprowadzone badania w oparciu o grupy fokusowe z zamiarem szczegółowego omówienia wyników ankiety internetowej oraz określenia właściwego celu, grup docelowych i warunków opracowania przydatnych materiałów dodatkowych.
Badanie on-line
W badaniu wzięło udział 505 osób, przede wszystkim z 7 krajów uczestniczących w projekcie, ale również 60 respondentów z innych krajów europejskich oraz spoza Europy. Ankieta objęła w sumie swoim zasięgiem 30 krajów. Liczba uczestników w poszczególnych krajach wahała się od 49 osób (Węgry) do 90 (Grecja). W Polsce do badania udało się zrekrutować 61 osób pracujących w różnych obszarach od wdrażania programów profilaktycznych po urzędników miejskich, czy z instytucji centralnych. Przyjrzyjmy się niektórym z wyników ankiety przeprowadzonej wśród specjalistów zajmujących się profilaktyką. Badani zostali zapytani, czy profilaktyka narkotykowa stanowi ich główne zajęcie. Większość respondentów była zawodowo związana z tym obszarem (wykres 1), a mniej niż połowa postrzegała profilaktykę jako główne zajęcie w pracy. W Austrii, ten odsetek był relatywnie wysoki. Jednakże, w Austrii w pytaniu była mowa o profilaktyce uzależnień (a nie „profilaktyce uzależnień od narkotyków”), ponieważ ten termin wykorzystywany jest tam częściej. Porównując wyniki między krajami należy odnotować, że najniższe odsetki osób, które odpowiedziały twierdząco odnotowano w Polsce (13%) oraz we Włoszech (18%). Warto zwrócić uwagę, że w Grecji 96% osób biorących udział w badaniu zaangażowanych jest w profilaktykę narkotykową. Wynik jest efektem działania w Grecji specjalnych 71 Centrów zajmujących się profilaktyką (Prevention Centres for Addiction and Psychosocial Health Promotion), które zajmują się również profilaktyką narkotykową. Rezultaty pokazują, że w Polsce osoby zajmujące się profilaktyką są zaangażowane również w inne działania z tego zakresu, np. w profilaktykę alkoholową. Ok. 30% respondentów z Polski deklarowało działalność dotyczącą profilaktyki uzależnień w 2013 r. „rzadziej niż raz w miesiącu”. Respondenci wskazywali również na fakt, że dopiero od niedawna zajmują się profilaktyką (do 2 lat doświadczenia zawodowego). Wnioski z badania powinny być wyciągane z ostrożnością, ponieważ próba nie była reprezentatywna.
Wykres 1. Czy profilaktyka uzależnień od narkotyków to główny obszar Pani/Pana pracy?
Źródło: Wyniki badani w ramach projektu EDPQS Faza II.
W porównaniu z innymi krajami polscy respondenci najczęściej określali dziedzinę własnej działalności zawodowej jako sprawy społeczne. Sponsorzy, co oznacza przede wszystkim osoby zajmujące się finansowaniem profilaktyki, z ramienia administracji samorządowej i publicznej, byli szczególnie mocno reprezentowani na tle innych krajów partnerskich. Jednakże w próbie znalazło się niewielu kierowników programów.
Identyfikacja potrzeb
W ramach badania pytano, czy uczestniczy brali udział w szkoleniach z zakresu profilaktyki uzależnień od narkotyków (wykres 2). W Polsce odpowiedział pozytywnie podobny odsetek do średniej europejskiej (63%). Największy odsetek badanych brał udział w szkoleniach w Grecji (84%) a najmniejszy w Wielkiej Brytanii (55%).
Wykres 2. Czy kiedykolwiek uczestniczył(a) Pani/Pan w specjalistycznym szkoleniu z zakresu profilaktyki uzależnień od narkotyków?
Źródło: Wyniki badani w ramach projektu EDPQS Faza II.
Europejskie Standardy częściowo opierają się na polskich standardach wykorzystywanych w systemie rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego. Są one promowane w Polsce m.in. jako narzędzie do przygotowywania programów, celem umieszczenia ich w bazie programów rekomendowanych. Przedmiotem badania on-line była m.in. próba identyfikacji deficytów i oczekiwanego wsparcia osób zajmujących się profilaktyką, jak również wykorzystania obecnych narzędzi. Odpowiedzi dotyczące wiedzy na temat Europejskich Standardów oraz ich wykorzystania w Polsce (88% znało lub/i wykorzystało standardy) były podobne do europejskiej średniej ważonej (84%). Polscy respondenci najczęściej jednak mieli za sobą lekturę podręcznika EMCDDA we własnym języku. W pytaniu o przeszkody w korzystaniu z obecnych Europejskich Standardów respondenci najczęściej wymieniali brak wsparcia ułatwiającego wdrażanie standardów, np. materiały dodatkowe, szkolenia (38% w Polsce, a w Europie 23%). Jako główną przeszkodę w stosowaniu materiałów dodatkowych do standardów wskazywano brak czasu (25% w Polsce, w Europie 34%) oraz brak wiedzy jak standardy zastosować w praktyce (w Polsce 22%, w Europie 17%). Dla większości badanych najlepszym sposobem poznania Europejskich Standardów jest bezpośrednia prezentacja lub wykład, np. podczas konferencji (w Polsce 68%, w Europie 45%) oraz kształcenie w ramach bezpośrednich programów szkoleniowych, np. warsztaty w małych grupach (w Polsce 65%, w Europie 55%). Mniejszą popularnością niż w Europie, cieszyła się w Polsce forma samokształcenia w oparciu o materiały drukowane (w Polsce 37%, w Europie 45%). Największy odsetek respondentów w Europie (51%) oraz w Polsce (45%) wskazało, że potrzebuje wsparcia w stosowaniu naukowo potwierdzonych i skutecznych modeli pracy profilaktycznej (wykres 3). W drugiej kolejności wybrano w Polsce (43%) ocenę potrzeb i zasobów, która jest na trzecim miejscu w Europie (39%). Dla badanych ważna była również kwestia ewaluacji. W Polsce co trzeci respondent wskazał na potrzebę wsparcia w tym obszarze (33%), a w Europie blisko połowa (44%).
Wykres 3. W jakich obszarach potrzebują Państwo wsparcia, by nabrać więcej pewności siebie i czuć się bardziej kompetentnym we własnej pracy profilaktycznej?
Źródło: Wyniki badani w ramach projektu EDPQS Faza II.
Publikacja pierwotna: miesięcznik „Remedium” nr 6/2014.