Ochrona zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w dokumentach międzynarodowych – cz. II

Prezentujemy dalszy ciąg rekomendacji instytucji międzynarodowych odnoszących się do programów ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży oraz wytyczne, których podstawą były wyniki badań ewaluacyjnych zgromadzone w ciągu ostatnich kilkunastu lat.

W artykule koncentruję się na polityce Unii Europejskiej odnoszącej się do tego zakresu problemowego.

„Zielona Karta” („Green Paper”) z 2005 r. jest najważniejszym dokumentem zawierającym wytyczne dla tworzonej Strategii na rzecz Zdrowia Psychicznego Unii Europejskiej, której celem jest poprawa zdrowia psychicznego całej populacji kontynentu. Zalecenia te są całkowicie zbieżne z wytycznymi WHO.

Rozdział VI, poświęcony promocji zdrowia psychicznego, kładzie nacisk zwłaszcza na wspieranie zdrowego rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży: Ponieważ zdrowie psychiczne człowieka jest silnie zdeterminowane przez wydarzenia mające miejsce w pierwszych latach życia, promocja zdrowia psychicznego wśród dzieci i młodzieży jest inwestycją na przyszłość. Zdrowie psychiczne dzieci i dorastających zależy w znacznej mierze od wpływu bliskiego otoczenia społecznego, toteż działaniami z zakresu promocji zdrowia należy objąć znaczące osoby dorosłe – rodziców i nauczycieli.

Strategia wzmacniania zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży powinna uwzględniać:

• rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców, co skutkuje poprawą rozwoju dziecka w wielu obszarach;
• upowszechnianie całościowego (holistycznego) podejścia do problematyki zdrowia psychicznego w szkole, co rozwija kompetencje społeczne uczniów, buduje odporność, redukuje przemoc, zmniejsza lęk i symptomy depresji.

Na podstawie wyników ewaluacji 26 projektów realizowanych w krajach Unii Europejskiej wybrano wymienione niżej przykłady efektywnych działań wzmacniających zdrowie psychiczne.

• Małe i młodsze dzieci w wieku szkolnym. Przygotowanie rodziców oczekujących dziecka do przyszłych działań opiekuńczych i wychowawczych, wizyty domowe pielęgniarki po urodzeniu się dziecka – uczenie młodych rodziców opiekowania się dzieckiem – co zapobiega depresji poporodowej u matek, uczenie rodziców podstawowych umiejętności wychowawczych, interwencje pielęgniarki szkolnej.
• Młodzież. Kształtowanie zdrowego środowiska w szkole i etosu, przygotowanie ciekawych pakietów materiałów dotyczących zdrowia psychicznego dla uczniów, rodziców i nauczycieli.

Europejski Pakt na rzecz Zdrowia Psychicznego i Dobrostanu z 2008 r. jest dokumentem wypracowanym przez zespół ekspertów Komisji Europejskiej. Określono w nim pięć priorytetowych dla zdrowia psychicznego obszarów działań. Każdy obszar zawiera też bardziej szczegółowe zalecenia dla polityków i decydentów różnych szczebli. Drugi z priorytetowych obszarów dotyczy ochrony zdrowia psychicznego dorastającej młodzieży w szkole.

Priorytet II – zdrowie psychiczne młodzieży i w systemie edukacji

We wstępie autorzy powtarzają za „Zieloną Kartą”, że fundament zdrowia psychicznego na całe życie tworzy się we wczesnych latach. Blisko 50% zaburzeń psychicznych powstaje w okresie dojrzewania. Problemy ze zdrowiem psychicznym identyfikuje się u 10-20% młodych ludzi, przy czym odsetek ten jest wyższy w grupach dorastających pochodzących ze środowisk o niższym statusie socjoekonomicznym i zmarginalizowanych.

Zachęca się polityków i decydentów do uwzględniania w planach następujących działań na rzecz zdrowia psychicznego młodzieży w systemie edukacji:

• wprowadzanie planu (procedury) wczesnej interwencji w systemie edukacji;
• dostarczanie programów promujących i rozwijających umiejętności wychowawcze rodziców;
• szkolenie profesjonalistów z resortów zdrowia, edukacji, młodzieży oraz z innych sektorów działających na rzecz zdrowia psychicznego i dobrostanu;
• włączanie umiejętności psychologicznych i społecznych do szkolnych programów nauczania oraz do pozalekcyjnych działań prowadzonych w przedszkolu i w szkole;
• upowszechnianie programów zapobiegających uzależnieniom od środków psychoaktywnych, agresji i przemocy, także rówieśniczej, a tym samym przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu młodzieży;
• promowanie większego uczestnictwa i zaangażowania młodych ludzi w edukację, kulturę i sport;
• stwarzanie możliwości podejmowania pracy.

Podnoszenie jakości ochrony zdrowia psychicznego – podnoszenie jakości należy do priorytetów WHO od 2003 r. Wytyczne dla rządów zostały przedstawione w cytowanym już dokumencie „Polityka Ochrony Zdrowia Psychicznego, Plany i Programy” z 2004 r. „Orientacja na jakość” ma na celu zarówno zwiększanie skuteczności, jak też optymalne wykorzystywanie ograniczonych środków finansowych przeznaczanych na działania prowadzone w ramach czterech komplementarnych strategii ochrony zdrowia psychicznego – promocji zdrowia psychicznego, profilaktyki zaburzeń psychicznych, leczenia i rehabilitacji. Monitorowanie jakości i mechanizmy zwiększania efektywności powinny stanowić obligatoryjny element polityki, planów i programów. Rządy powinny wprowadzać odpowiednie narzędzia umożliwiające stałe monitorowanie oraz utrzymywanie lub poprawę jakości. Szczegółowe wykazy tych narzędzi zawarto w module „Podnoszenie Jakości na rzecz Zdrowia Psychicznego”. Są to m.in.:

• standardy programów;
• zwiększanie kompetencji wszystkich osób zaangażowanych w działania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego, certyfikacja;
• ocena i pomiar efektywności działań (ewaluacja).

WHO szczególnie podkreśla konieczność monitorowania efektywności wszelkich działań z obszaru uzależnień od środków psychoaktywnych, które pochłaniają znaczną część środków przeznaczonych na ochronę zdrowia psychicznego, a nie zawsze są wydatkowane racjonalnie.

Bibliografia podana przez Autorkę dostępna jest w redakcji.

Autorka jest kierownikiem Pracowni Profilaktyki Ośrodka Rozwoju Edukacji.