„Fantastyczne Możliwości” – cz. II

Drugi etap adaptacji programu „Fantastyczne możliwości” to ocena jego wstępnej wersji przeprowadzonej w kilku klasach dwóch warszawskich szkół¹⁾.

Drugi etap adaptacji zrealizowano w latach 2001-2002. Jego celem było uzyskanie informacji, czy program wymaga dalszej modyfikacji. Realizacji FM podjęły się cztery nauczycielki, które wcześniej prowadziły Program Domowych Detektywów. W realizację programu zostali zaangażowani szkolni pedagodzy mający udzielać pomocy i wsparcia nauczycielkom. Realizatorzy zostali przeszkoleni przez członków zespołu badawczego. W programie wzięli udział uczniowie z klas piątych – N=37 i szóstych – N=51 wraz z rodzicami.

Badania objęły obserwację ośmiu zajęć w klasach, wywiad grupowy z realizatorami programu, wywiady grupowe z liderami rówieśniczymi, ankiety audytoryjne przeprowadzone wśród uczniów oraz badania ankietowe rodziców.

Obserwacja zajęć została przeprowadzona przez członków zespołu badawczego w dwóch klasach piątych i dwóch klasach szóstych podczas wszystkich zajęć. Ocenie poddano czas trwania zajęć, zachowania wszystkich ich uczestników: od uczniów, poprzez liderów po nauczycieli; obserwacji podlegały także modyfikacje wprowadzane przez nauczycieli.

Wywiad grupowy z realizatorami programu został przeprowadzony zaraz po jego zakończeniu. Uczestniczyły w nim nauczycielki oraz wspomniani wcześniej pedagodzy, a jego celem było uzyskanie informacji na temat całego programu, jego poszczególnych elementów, materiałów wykorzystywanych w trakcie zajęć oraz prowadzenia zajęć. Wywiady grupowe z liderami rówieśniczymi objęły liderów z klas piątych (N=8) i szóstych (N=8). Ich głównym celem było uzyskanie odpowiedzi na pytanie o to, jak respondenci oceniają program i zadania realizowane w prowadzonych przez siebie w grupach.

Badania ankietowe przeprowadzone wśród uczniów – (N=88) miały charakter anonimowy i zostały zrealizowane bezpośrednio po zakończeniu programu. Respondenci mieli w nich ocenić program jako całość, poszczególne jego elementy oraz swoją aktywność w domowej części programu.

Badaniami ankietowymi rodziców objęto 21 osób. Dane zostały zebrane za pomocą anonimowej ankiety, którą uczniowie zanieśli swoim rodzicom do wypełnienia z prośbą, aby została ona odesłana do zespołu badawczego. Dzięki niej zebrano informacje na temat tego czy rodzice zapoznali się z przeznaczonymi dla nich materiałami, a także uzyskano opinie na temat tych materiałów: ich treści, zadań dla par rodzice – dziecko oraz ogólną ocenę programu.

Wyniki przeprowadzonych badań

Nauczycielki wśród mocnych stron programu wymieniły opowiadania czwórki bohaterów, sposób prezentacji tych opowiadań – „amatorskie” nagranie, spotkanie inaugurujące FM czyli Wieczór Fantastycznych Pomysłów. Zwróciły uwagę na to, że program został dobrze odebrany zarówno przez uczniów jak i ich rodziców, a w trakcie samych zajęć młodzież była aktywna i zaangażowana. Do słabych stron respondentki zaliczyły zbyt szybkie tempo pracy, wynikające z obszernych scenariuszy, a także realizację programu bez przerwy przez osiem tygodni co prowadziło, według nich, do znużenia uczniów problematyką alkoholu¹.

Odpowiedzi uzyskane od liderów młodzieżowych wskazywały na to, że ich opinie były pozytywne. Ocena liderów z klas młodszych, zarówno na poziomie ogólnym jak i na poziomie poszczególnych zadań, była wyższa niż w klasach starszych. Na pięciopunktowej skali, gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą, a 5 maksymalną, piątoklasiści ocenili program na 4,5, a szóstoklasiści na 3,7. Wśród pozytywnych opinii, w obu grupach wiekowych, wymieniono historie głównych bohaterów oraz formy pracy aktywizujące uczniów, takie jak rysowanie czy odgrywanie scenek. Mniejszą aprobatą cieszyły się zadania polegające na zebraniu i podsumowywaniu wypowiedzi koleżanek i kolegów na zadawane w trakcie zajęć pytania. Najniżej oceniono zadanie, którym miało być przeprowadzenie wywiadu z osobą dorosłą. Liderzy zwrócili uwagę, że sposób sformułowania pytań narzuca odpowiedzi, z których wynika, że dorośli sprzeciwiają się piciu alkoholu przez nastolatków. Tym samym wywiady były nudne i prowokowały rodziców do moralizowania, co skutecznie zniechęcało uczniów do ich przeprowadzania². Jeśli chodzi o ocenę liderów dotyczącą swojej roli w tym programie to ewaluacje były wyższe niż w przypadku oceny programu. Średnia ocen piątoklasistów (na pięciopunktowej skali) wyniosła 5,0, szóstoklasistów – 4,2. Czynniki, które się na to złożyły to fakt bycia „wyróżnionym” oraz możliwość kierowania rówieśnikami. Jednocześnie liderzy zwrócili uwagę, że jest to przy tym zadanie trudne: pojawiają się kłopoty z motywowaniem grupy do pracy oraz z utrzymaniem dyscypliny, szczególnie, gdy przeznaczone do wykonania zadanie uznano za nudne.

A jak został odebrany program przez wszystkich uczniów? Z danych zebranych z ankiet wynika, że respondenci z klas piątych lepiej ocenili program: ¾ było zadowolonych z uczestniczenia w programie, a tylko 5% udzieliło odpowiedzi przeciwnej. W szóstych klasach zadowolonych respondentów było 43%, a niezadowolonych 26%. Jak podają autorzy, wpływ na takie wyniki miały następujące czynniki: niechęć uczniów w jednej z klas do uczestniczenia w programie (demonstracyjne zachowania) oraz zastąpienie osoby prowadzącej przez inną i niezbyt dokładne przygotowywanie się do zajęć, a w konsekwencji nie dość sprawne ich prowadzenie.

W wyniku badań ankietowych rodziców udało się zebrać ankiety jedynie od 24% respondentów. To pozwala sądzić, że były to osoby bardziej zaangażowane w realizację programu. Osoby te przeważnie pozytywnie oceniły program, a wśród jego zalet wymieniły możliwość rozmawiania ze swoimi dziećmi na temat zagrożeń związanych z okresem dorastania, włączanie się w działania profilaktyczne prowadzone przez szkołę oraz wzmacnianie tych działań. To co nie wzbudziło większej aprobaty rodziców to zbyt długie trwanie programu, zbyt duże nagromadzenie treści w zeszytach oraz skoncentrowanie się w programie tylko na jednej substancji psychoaktywnej z pominięciem nikotyny i narkotyków. Zadania, które nie znalazły uznania rodziców to rozmowa z dzieckiem na temat wzajemnych oczekiwań w kolejnym roku szkolnym – został określona jako sztuczna oraz spisanie nazwisk koleżanek i kolegów dziecka wraz z numerami telefonów – większość z rodziców stwierdziła, że już posiada takie informacje³.

Uzyskane w efekcie badań wyniki, sprawiły, że zarówno do części szkolnej programu jak i do części domowej zostały wprowadzone modyfikacje. Zmiany w części szkolnej objęły zbyt obszerne scenariusze lekcji, tak aby nauczyciel był w stanie zrealizować zajęcia w ciągu godziny lekcyjnej. Ponadto w połowie programu wprowadzono tygodniową przerwę na „złapanie oddechu”. Uproszczono i skrócono także zadania polegające na zbieraniu i podsumowywaniu odpowiedzi uczniów. Zmieniono również zadania, w których przekazywano uczniom wiedzę na temat alkoholu, tak aby bardziej zaktywizować odbiorców. Ponadto zostały opracowane nowe zadania wykonywane w domu w parach rodzice – dziecko. Wyniki tych zadań miały przyczynić się do skrócenia scenariuszy lekcji oraz do poszerzenia współpracy we wspomnianych parach. Zadanie, w którym pary miały rozmawiać na temat oczekiwań wobec siebie, zastąpiono rozmową na temat uczuć doświadczanych przez obydwie strony w różnych sytuacjach. Wprowadzono również nowy element – scenariusz zabawy kończącej program, której głównymi organizatorami mieli stać się rodzice. Spotkanie to miało stać się w założeniu zespołu badawczego, okazją do podsumowania oraz wręczania nagród.

W wyniku wprowadzonych modyfikacji powstała kolejna wersja programu, która została poddana pilotażowej ocenie funkcjonowania programu w kilku społecznościach lokalnych w Polsce. Na niej skupię się w następnej części artykułu.

Przypisy