Dzieci prawobrzeżnej Warszawy – prezentacja wybranych wyników badań

W 2010 r. Fundacja Wspólna Droga, w ramach projektu „Partnerstwo dla dzieci”, zrealizowała badania obrazujące sytuację dzieci z prawobrzeżnej Warszawy korzystających z pomocy społecznej.

Autorką badań, współfinansowanych przez Urząd m. st. Warszawy, jest prof. Małgorzata Orłowska. Poniżej prezentujemy wybrane wyniki.

„Partnerstwo dla dzieci”

Projekt – realizowany od 2006 r. – ma na celu wsparcie dzieci i młodzieży w wieku od 8 do 18 lat dorastających w środowiskach zagrożonych marginalizacją społeczną poprzez tworzenie lokalnych koalicji. Do tworzenia takich koalicji zapraszane są jednostki samorządu terytorialnego, fundacje i stowarzyszenia, przedsiębiorcy, a także ośrodki naukowe, administracja rządowa i mass-media. Oferta współpracy kierowana jest nie tylko do instytucji, ale także do osób indywidualnych.

Cele projektu realizowane są poprzez:

• bezpośrednie wspieranie rozwoju dziecka, kształtowanie jego umiejętności społecznych (…)
• wspieranie systemu pomocy dzieciom (…)
• aktywizację społeczeństwa (…)¹⁾

Fundacja prowadzi m.in. program mikrostypendiów, działania edukacyjne i aktywizujące adresowane bezpośrednio do dzieci i młodzieży (np. warsztaty fotograficzne). Beneficjentami „Partnerstwa dla dzieci” są ponadto profesjonaliści – wychowawcy, pedagodzy, psycholodzy, itp., którzy mogą uczestniczyć np. w szkoleniach streetworkerskich. Organizowane są także konferencje poświęcone problematyce niedostosowania społecznego oraz akcje informacyjne.

Cele, próba i metoda badań

Głównym celem wspomnianych we wstępie badań była wieloaspektowa diagnoza sytuacji społecznej dzieci wychowujących się w rodzinach będących beneficjentami pomocy społecznej z terenu Targówka, Pragi Południe i Pragi Północ. Jak zauważa autorka o wyborze tych dzielnic zadecydował fakt, że są to rejony (…) zaniedbane, o bardzo wysokim odsetku osób wykluczonych – społecznie i obyczajowo²⁾. Badania przeprowadzono za pośrednictwem „Kwestionariusza funkcjonowania społecznego dziecka”. Próbę stanowiło 300 dzieci (po 100 osób z każdej dzielnicy) w wieku od 8 do 16 lat. Najmłodsza grupa (do 10 r. ż.) stanowiła 23,7% badanych, respondenci w wieku 11-12 lat – 35,7%, uczniowie w wieku gimnazjalnym i starsi – 40,7% (patrz tabela). W próbie znalazło się nieco więcej dziewcząt (155) niż chłopców (145) – patrz wykres.

Respondenci wg wieku

Przeliczono na podst.: M. Orłowska, Partnerstwo dla dzieci. Sytuacja dzieci w rodzinach objętych pomocą społeczną w wybranych dzielnicach m. st. Warszawy – Praga Południe, Praga Północ, Targówek, Fundacja Wspólna Droga, Warszawa 2010, s. 32, tab. 5.

Respondenci wg płci (N=300, w proc.)

Przeliczono na podst.: M. Orłowska, wyd. cyt. s. 30, tab. 4.

Badania wykonywali specjalnie przeszkoleni wychowawcy i pracownicy socjalni na terenie ośrodków pomocy społecznej oraz placówek prowadzonych przez organizacje pozarządowe (Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Caritas, Karan, Grupę Pedagogiki i Animacji Społecznej, Mierz Wysoko, Miłość w Działaniu, Stowarzyszenie Dzieci Targówka). Przesłanki, które przyświecały takiemu doborowi ankieterów były następujące: 1) aby wypełnić „Kwestionariusz” należało dobrze znać dziecko, bowiem aby odpowiedzieć na pytania nie wystarczyłaby jednostkowa wizyta; 2) zarówno zlecającemu (m. st.), jak i Fundacji zależało na maksymalnym uaktywnieniu i zaangażowaniu opiekunów i pracowników socjalnych ze względu na dalsze działania wychowawcze, będące następstwem przeprowadzonych badań; 3) i być może najważniejsze – nie należało dodatkowo narażać respondentów i ich rodzin na stres związany z opowiadaniem o własnych trudnościach i kłopotach³⁾. W tym kontekście warto zaznaczyć, że projekt badawczy opierał się na metodyce action research, czyli tzw. badań w działaniu, które służą nie tylko zdiagnozowaniu (opisaniu) wybranego obszaru problemowego, ale także zaplanowaniu na tej podstawie działań (zmiany), wdrożeniu ich i monitorowaniu. Dlatego m. in. wspomniany kwestionariusz składa się nie tylko z części stricte badawczej, ale zawiera również klucz do interpretacji zgromadzonych danych oraz część służącą projektowaniu indywidualnej ścieżki rozwoju dziecka.

Potrzeby bytowo-wychowawcze

Niemal wszystkie dzieci codziennie jedzą gotowane posiłki – 95,3%. Większość ma własne łóżko (79,0%) i miejsce do nauki (72,3%). Ponad połowa badanych nie ma opóźnień szkolnych – 55,0%. Z kolei na pytanie „Czy dziecko umie »zorganizować« sobie modne wśród kolegów akcesoria: modne ubranie, sprzęt elektroniczny, sportowy, itp.?” – uzyskano 68,0% wskazań negatywnych⁴⁾.

Biopsychiczna jakość życia

Większość dzieci nie ma widocznej nadwagi lub niedowagi – 79,3%, podobnie w większości przypadków nie stwierdzono wyraźnych uszkodzeń ciała lub ubytków w uzębieniu – 89,3%. Dzieci najczęściej nie skarżą się na dolegliwości somatyczne – 75,3% i nie stosują (często) środków przeciwbólowych bądź innych dostępnych bez recepty – 86,0%. Większość młodych podopiecznych nie opuszcza (często) lekcji z powodu choroby – 79,0%. Wychowawcy i pracownicy socjalni nie dostrzegali jakiejś wyraźnej nadpobudliwości lub apatyczności dzieci – 72,0%⁵⁾.

Partycypacja w życiu społecznym

Osoby wypełniające kwestionariusz poproszone zostały, aby na liście zaznaczyły dominujące zachowania respondentów. W przypadku oglądania telewizji uzyskano 75,0% twierdzących odpowiedzi. Mniejszy odsetek odnotowano w odniesieniu do kategorii „gry wideo/komputerowej” – 65,7% i „surfowanie po Internecie” – 47,3% (wskazania negatywne – 50,7%). Zdaniem wychowawców i pracowników socjalnych „wałęsanie się bez celu po ulicy wokół domu lub po supermarkecie” nie dotyczy 74,3% badanych. Wśród dominujących sposobów zachowań nie znalazło się czytanie przez dzieci książek i czasopism – 58,0%. Większość uczestniczy w zajęciach pozalekcyjnych organizowanych w szkole, domu kultury, klubie sportowym, świetlicy, itp. – 81,3%⁶⁾.

W podsumowaniu badań Małgorzata Orłowska sformułowała rekomendacje, wśród których zwróciła uwagę m.in. na następujące potrzeby:

• (…) utrzymania interwencji w zakresie odżywania i uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych czasu wolnego,
• weryfikacji zaspokojenia potrzeb biopsychicznej jakości życia,
• wspierania rozwoju świetlic różnej proweniencji, a zwłaszcza prowadzonych przez małe, niszowe instytucje trzeciego sektora,
• stymulowania i wspierania zajęć czasu wolnego jako obszaru inwestycji w kapitał kulturowy, zwłaszcza w odniesieniu do grup wykluczanych i marginalizowanych⁷⁾.

Kluczową rolę w kreowaniu i wdrażaniu wyżej wymienionych działań powinny odgrywać ośrodki pomocy społecznej. Na podstawie przytoczonych powyżej, a także innych danych, autorka postuluje wsparcie podejmowanych przez nie działań poprzez tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi streetworkingu (programów angażujących tzw. pedagogów ulicznych). Istotne jest ponadto powstawanie placówek opiekuńczo-wychowawczych realizujących lokalne projekty z zakresu resocjalizacji.

Inny ważny postulat to przestrzeganie ustawowej wielkości rejonów przypisanych pracownikom socjalnym. Małgorzata Orłowska za uzasadnione uznaje, aby w tych przypadkach, gdy mamy do czynienia ze szczególnie silnymi procesami marginalizacyjnymi, zmniejszyć wielkość tych rejonów. Przyczyniłoby się to do podniesienia skuteczności podejmowanych działań.