„Debata” cz.I – opis programu

W niniejszym cyklu przedstawiamy program profilaktyki alkoholowej „Debata” autorstwa Krzysztofa Wojcieszka, który stanowi rozwinięcie i kontynuację programu NOE. Jego realizacja jest zalecana przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i posiada pozytywną opinię ORE.

Cele i założenia programu

Podstawę teoretyczną „Debaty” stanowią strategie profilaktyczne W. Hansena:

• praca nad przekształcaniem przekonań normatywnych dotyczących alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
• osobiste postanowienie,
• ukazanie konfliktu „cenione wartości – picie” oraz
• wiedza o konsekwencjach wynikających z używania substancji psychoaktywnych.

Program ma charakter uprzedzający, a jego celem jest zapobieganie wczesnemu spożywaniu alkoholu i towarzyszącym temu natychmiastowym i odroczonym konsekwencjom oraz promowanie postaw abstynencji.

Odbiorcy programu

Program jest adresowany do młodzieży z ostatnich klas szkoły podstawowej – V i VI oraz pierwszych gimnazjalnych, w przypadku której w przeważającej części nie miała jeszcze miejsca inicjacja alkoholowa. W spotkaniu organizowanym w ramach Programu uczestniczy ok. 50-60 osób – dwie klasy równoległe. Według Autora jest to jeden z atutów Debaty, ponieważ taka liczba uczestników pozwala na wykorzystanie elementów pracy możliwych do zastosowania w grupie i ukazania jej roli w regulacji zachowań jednostki.

Treści programu

Przekształcanie przekonań normatywnych stanowi oś całego spotkania, którego przebieg jest określany przez autora jako „proces profilaktyczny”. Służy on zdiagnozowaniu przekonań normatywnych prezentowanych przez daną grupę – w tym wypadku uczniów – i próbie ich modyfikacji. Celem jest odsłanianie rzeczywistej częstości zachowań destrukcyjnych występujących w grupie i towarzyszących im przekonań uczestników programu (np. nie ma zabawy bez alkoholu, podobnie wesela). Im dłużej trwa praca z uczniami, tym bardziej zmieniają się ich przekonania i wzrasta świadomość istnienia innego rodzaju rozwiązań, czego efektem jest odwrócenie przekonań i uzgodnienie ich z osobistą postawą (bezalkoholowe randki i wesela)¹⁾. Młodzież przekonuje się, że w większości nie sięga po alkohol i nie upija się, a postawa wstrzemięźliwości jest jej bliska. Wzmocnieniem dla postawy abstynencji jest wypowiedź świadka trzeźwości – osoby – która swoją postawą udowadnia, że życie w abstynencji jest możliwe. Takim świadkiem trzeźwości może być osoba prowadząca zajęcia²⁾ – podobnie jak autor programu – który ze względu na doświadczenie alkoholowe swojej rodziny, dzięki takiej postawie wykluczył możliwość popadnięcia w uzależnienie.

Ponadto, dzięki wykorzystaniu tej strategii, dochodzi do obalenia stereotypów, w myśl których alkohol stanowi czynnik ułatwiający kontakty między płciami (np. randka bez alkoholu). W tym kontekście zwraca się uwagę młodzieży na możliwość wystąpienia konsekwencji związanych z jego nadużywaniem w odniesieniu do obydwu płci. Chłopcom zostają przekazane informacje na temat impotencji jako biologicznego skutku picia, natomiast dziewczętom zwraca się uwagę na większą podatność kobiet na problemy alkoholowe i związane z tym komplikacje wynikające z fizjologii, a także na możliwość wyrządzenia szkód swojemu przyszłemu dziecku (elementy wiedzy na temat płodowego zespołu alkoholowego).

Ukazanie konfliktu „cenione wartości – picie” polega na uświadomieniu uczestnikom, że używanie substancji psychoaktywnych stoi w sprzeczności z rozwojem miłości, kształtowaniem się ról kobiecych i męskich, a także z nawiązywaniem głębokich przyjaźni. Wiedza o konsekwencjach pojawia się podczas analizy bieżących i odroczonych strat oraz korzyści związanych z używaniem alkoholu. Dotyczą one przyjaźni, miłości, bycia towarzyskim i zabawy³⁾.

Elementy programu

Program jest utrzymany w konwencji spotkania, które trwa trzy godziny dydaktyczne. Opiera się głównie na pracy uczestników, a w jego trakcie wykorzystywane są aktywne metody prowadzenia zajęć, takie jak burza mózgów, praca w małych grupach czy świadectwa trzeźwości⁴⁾. One, wraz z wynikami anonimowej ankiety, przeprowadzanej wśród młodzieży w czasie spotkania, oraz z projekcją filmu „Złoty środek”⁵⁾, stwarzają możliwość podjęcia pracy ze wspomnianymi – błędnymi – przekonaniami normatywnymi⁶⁾, zgodnie z którymi alkohol jest traktowany jako czynnik wzmacniający wspólnotę oraz ułatwiający kontakty seksualne. Warto zaznaczyć, że ankieta dotyczy m.in. spożywania przez młodzież napojów alkoholowych oraz preferencji odnośnie organizacji własnego wesela i przebiegu randki (z alkoholem lub bez).

Burza mózgów

Jej tematem są szkody i korzyści wynikające z picia alkoholu przez młodych ludzi. Odpowiedzi podawane przez uczestników Programu są poddawane komentarzowi prowadzącego. Ten element stanowi okazję do przekazania wiedzy w formie mini wykładu na temat różnorodnych konsekwencji picia alkoholu przez młodych ludzi, w tym do obalania stereotypów i mitów związanych z alkoholem. Ponadto poruszana jest problematyka strat rozwojowych, najczęściej niedostrzegana przez uczestników Programu. Występują one wtedy, gdy dana osoba znajduje się w nowej dla siebie sytuacji i zamiast uczyć się skutecznych sposobów wchodzenia w nowe role społeczne i radzenia sobie, sięga po alkohol, traktując napicie się jako receptę na pojawiające się trudności. W tym kontekście, w trakcie trwania Programu, prowadzący podkreśla wagę trzeźwej zabawy i konieczność ćwiczenia tej umiejętności oraz przekazuje wiedzę na temat konsekwencji picia alkoholu i jego wpływu na aktywność seksualną.

Praca w grupach

W trakcie tej części spotkania każda z grup tworzy listę tematów – ustaw – odnoszących się do młodzieży i mających na celu ich ochronę, które następnie są poddawane głosowaniu i przyjmowane jako zadanie do wykonania. Prowadzący występuje jako ekspert, który omawia poszczególne postulaty i wybiera do głosowania te, które rzeczywiście mogą chronić młodzież, np. „nie będziemy pić i palić”, „będziemy namawiać kolegów do tego samego”, „podczas Adwentu i Postu nie będziemy kupować alkoholu”, „w czasie Adwentu uniezależnić się od używek”⁷⁾.

Świadectwo trzeźwości

Podczas trwania tego elementu programu, prowadzący zwraca uwagę uczestnikom na różnicę między abstynencją „wymuszoną” okolicznościami, a wolnością od alkoholu i pozostającym z nią w ścisłym związku szczęśliwym życiem. Przy tej okazji zwraca uwagę młodzieży na czynniki utrudniające jego osiągnięcie, czyli błędne przekonania co do kanonów obowiązujących w grupie, wczesne doświadczenia, obserwacje dorosłych i niewiarę we własne siły.

Zgodnie z założeniami programu, efektem zastosowanych strategii powinno być:

• zmniejszenie tendencji do zachowań ryzykownych związanych z alkoholem podejmowanych przez młodzież,
• ukształtowanie właściwych przekonań normatywnych dotyczących picia alkoholu,
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia krótkoterminowych i odroczonych konsekwencji używania substancji psychoaktywnych oraz
• integracja środowiska szkolnego i rodzinnego w zakresie profilaktyki zachowań ryzykownych.