Co profilaktyk powinien wiedzieć o ewaluacji programów profilaktycznych
Odpowiedź na postawione tu pytanie wydaje się prosta, jednak po chwili zastanowienia okazuje się bardzo trudna, a to ze względu na niejasność pewnych pojęć.
Tak jak problemem może być określenie „zawodu profilaktyk„, tak zastanawiać może, kogo będzie dotyczyć szkolenie.
AUTOR programu profilaktycznego powinien mieć dość szeroką wiedzę nt. ewaluacji, czyli powinien:
- umieć ułożyć program zgodny z procesem logicznym
- umieć wykorzystać analizę procesu i ocenę wyników
- wiedzieć jak wykorzystać ewaluację do ulepszenia programu
- umieć opisać przeprowadzone badania tak, żeby inni mogli to zrozumieć
- Jeżeli profilaktyk to tylko realizator programu, powinna wystarczyć mu wiedza, jak przeprowadzić analizę procesu, czy ewaluację procesu.
Natomiast jeżeli profilaktykiem jest osoba decydująca o finansowaniu lub wyborze programu do realizacji, to powinna ona umieć krytycznie przeanalizować jego podstawy teoretyczne oraz treść, ale też krytycznie ocenić wyniki ewaluacji oraz jej jakość pod względem doboru metodologii.
Częścią wspólną dla wszystkich profilaktyków jest oczywiście definicja profilaktyki – wszyscy powinni jednakowo rozumieć to, o czym mówimy. Ja proponuję przekazywać taką wiedzę o ewaluacji, że jest to zbieranie i wykorzystywanie informacji o programie w celu:
- jego modyfikacji,
- konstruowania lepszych innych programów,
- oceny wartości programu
- i ewentualnie podjęciu decyzji o jego upowszechnianiu.
Każdy powinien też wiedzieć, że ewaluacja jest elementem całego procesu profilaktycznego, towarzyszy od początku, od oszacowanie potrzeb, przez powstawanie programu, monitoring, ewaluację procesu, ewaluację wyników do poprawek, czyli dopasowania programu, po czym następuje ponowne oszacowanie potrzeb itd. – ten proces może się powtarzać przez dłuższy czas, aż uznamy, że program został dopracowany.
Również jeżeli program ma być realizowany w innym miejscu, trzeba się upewnić, czy w nowym środowisku on funkcjonuje równie dobrze, jak w tym, w którym był pierwotnie oceniany.
Kto ma prowadzić ewaluację?
Mówimy o dwóch rodzajach ewaluatorów: ewaluator zewnętrzny i wewnętrzny.
Ewaluator zewnętrzny to osoba, która ma wiedzę i doświadczenie, potrafi obiektywnie podejść do programu i nie jest zaangażowany emocjonalnie.
Ewaluator wewnętrzny to z kolei ktoś, kto doskonale zna program, bardzo dobrze rozumie warunki realizacji programu, ale niekoniecznie potrafi sam przeprowadzić dobrą ewaluację.
Wydaje się, że najlepsze jest rozwiązanie pośrednie, wykorzystujące zalety ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej, przy czym ono wymaga pracy zespołowej.
Profilaktyk powinien mieć świadomość, że ewaluacja jest zadaniem dla zespołu, lepiej, żeby nie była czyjąś indywidualną aktywnością. 
W opracowaniach amerykańskich opisujących ewaluację partycypacyjną znajdują się uwagi, że najlepiej aby zespół składał się z 8 do 10 osób reprezentujących różne strony
Każdy powinien znać również zasady ETYCZNE