BZP — nowy narkotyk czy tylko przejściowa moda?

Od 1999 roku na rynku narkotykowym zaczęła się pojawiać nowa substancja określana skrótem BZP (1-benzylopiperazyna). Aż do połowy 2004 r. BZP pojawiała się tylko sporadycznie i nie stanowiła zagrożenia dla użytkowników narkotyków.

BZP należy do grupy arylopodstawionych pochodnych piperazyny, tej samej, do której należą mCPP (1-3-chlorofenylopioperazyna), TFMPP (m-trif luorometylofenylopiperazyna), pMeOPP (1-4-metoksyfenylopiperazyna), pFPP (p-flurofenylopiperazyna), DBZP (dibenzylpiperazyna) i MDBP (1-[3,4-metylenodioksybenzylo]piperazyna). Wszystkie te substancje stanowią grupę tak zwanych benzylopiperazyn. Od 2004 roku „moda” na ich używanie — jako tzw. legalnych substancji psychotropowych („legal highs”) — zaczęła się nasilać. BZP występuje w dwóch formach chemicznych: chlorowodorku (biały proszek) lub wolnej zasady (jasna żółto-zielona ciecz). Nie znajduje się na listach ONZ substancji kontrolowanych. Zgodnie z narodowym prawodawstwem BZP objęta jest kontrolą w 22 państwach, w tym w 5 państwach członkowskich UE (Belgia, Dania, Grecja, Malta i Szwecja). W pozostałych państwach BZP jest legalnie dostępna przez Internet oraz w fabrykach chemicznych. Grupy przestępcze ograniczają się do przystosowania jej do potrzeb użytkowników narkotyków poprzez tabletkowanie lub kapsułkowanie. BZP po raz pierwszy została zsyntetyzowana w 1944 roku w Wielkiej Brytanii jako potencjalny środek zwalczający pasożyty u zwierząt. Nie weszła jednak do użytku ze względu na słabe działanie i wywoływanie efektów ubocznych. Ze względu na to, że jest łatwo dostępna w legalnym obrocie, nie odnotowano prób syntezy tej substancji w nielegalnych laboratoriach.

Konfiskaty

W Europie BZP skonfiskowano do tej pory w 13 państwach członkowskich UE oraz w Norwegii. Ponadto odnotowano konfiskaty w Nowej Zelandii, Australii i USA. Najczęściej BZP znajduje się w tabletkach lub kapsułkach. Zdarza się również w postaci proszku lub cieczy. W Polsce do tej pory nie było przypadków konfiskaty tej substancji. Mimo znacznej liczby państw, w których nastąpiły konfiskaty, nic nie wskazuje na to, żeby BZP była wykorzystywana na nielegalnym rynku w dużych ilościach. Na ogół konfiskowane są małe ilości tabletek lub proszku, jedynie w Wielkiej Brytanii skonfiskowano jednorazowo 64900 tabletek i dwukrotnie po ponad 2000 tabletek. Większość tabletek w Wielkiej Brytanii zawierała również TFMPP. Tabletki te miały logo „Mitsubishi” lub „Uśmiechniętej Twarzy” i były rozprowadzane jako tabletki ekstazy. BZP bardzo często jest mieszana z innymi pochodnymi piperazyny, takimi jak TFMPP, mCPP, pMeOPP lub DBZP. Zdarza się również, że BZP jest dodatkiem do MDMA i wykrywana jest w typowych tabletkach ekstazy. Najczęściej dodatkiem do BZP jest TFMPP. Jak wynika z badań przeprowadzonych w Londynie, w tabletkach dostępnych przez Internet zawartość BZP w tabletce wynosi 28—133 mg, a TFMPP 4—72 mg.

Zagrożenie dla zdrowia

BZP jest stymulantem centralnego układu nerwowego. Jako działanie uboczne wywołuje częstokurcz serca oraz nadciśnienie.

Działanie BZP jest podobne do działania amfetaminy, ale około 10-krotnie słabsze. Campbell i inni (1973) stwierdzili, że osoby uzależnione od amfetaminy nie są wstanie rozróżnić efektów działania, jeśli otrzymają równoważną dawkę BZP i amfetaminy. Badania Baumana i innych (2005) wykazały, że mieszanina BZP i TFMPP wykazuje podobne działanie jak MDMA. Prawdopodobnie dlatego bardzo często tego typu mieszanina znajduje się w tabletkach przypominających tabletki ekstazy. Dawka BZP o masie 100 mg wywołuje efekt biologiczny w czasie 6—8 godzin. Przy dawkach pomiędzy 75 mg a 150 mg powoduje pobudzenie, euforię, zwiększa czujność, poprawia samopoczucie i powoduje samozadowolenie. Użytkownicy opisują jednak często różne negatywne efekty, takie jak: poczucie niepokoju, wymioty, bóle głowy, kłopoty ze snem, palpitacje serce, dezorientację oraz poczucie załamania. Efekty uboczne obejmują również zmniejszenie źrenic, suchość w gardle oraz problemy z oddawaniem moczu. BZP wywołuje też uczucie kaca, które może trwać do 24 godzin. W Nowej Zelandii, gdzie historia zażywania BZP jest najdłuższa, przeprowadzono ankietę wśród ponad 2000 jej użytkowników w wieku od 13 do 45 lat. Respondenci wskazywali na takie psychoemocjonalne nieprzyjemne doznania po BZP jak problemy ze snem (50,4%), ogólne osłabienie (18,4%), „czarne” myśli (15,6%), zmienność nastroju (14,8%), dezorientację (12,1%) i rozdrażnienie (11,4%). Najczęstsze problemy fizyczne to słaby apetyt (41,1%), uderzenia fal ciepła i zimna (30,6%), nadmierne pocenie (23,4%), mdłości (22,2%), bóle głowy (21,9%) oraz drżenie mięśni i dreszcze (18,4%). Biorąc pod uwagę powyższe wyniki, należy stwierdzić, że BZP ma bardzo wąski margines bezpiecznego zażywania i w zależności od uwarunkowań genetycznych i osobowych może wywoływać wiele negatywnych skutków. Ze względu na postać w jakiej BZP jest dostępna (tabletki lub proszek) może być ona zażywana doustnie, wdychana przez nos lub wstrzykiwana. Badania prowadzone w Nowej Zelandii od roku 2000 wskazują, że prawie w 100% BZP jest zażywana doustnie, tylko jedna z badanych osób wskazała na iniekcję. W Europie historia zażywania BZP zaczęła się w roku 1999, a nasiliła od połowy roku 2004. W okresie tym nie stwierdzono udokumentowanych zgonów spowodowanych BZP. W kilkunastu przypadkach pośmiertnie wykryto BZP we krwi lub moczu, lecz zawsze stwierdzano obecność również innych substancji psychotropowych lub środków odurzających. Nie ma w tej chwili jednoznacznych dowodów na to, że BZP może powodować zgon.

Potencjalni użytkownicy BZP

Tabletki BZP są znane użytkownikom jako legalne „tabletki prywatkowe”, które można kupić przez Internet i których skład jest wiadomy. Jednak w ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się tabletki ekstazy, które zawierają mieszaninę MDMA i pochodnych BZP lub mieszaninę BZP i jej pochodnych. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania można stwierdzić, że potencjalnymi użytkownikami BZP są te same osoby, które zażywają ekstazy. A więc młodzi ludzie w wieku 15-24 lata, głównie mężczyźni pochodzący z dużych miast i często spędzający czas w pubach i na dyskotekach. Jedyne ogólnopopulacyjne badania dotyczą Nowej Zelandii, gdzie pochodne piperazyny są szczególnie popularne. Wśród ponad 2000 respondentów w wieku 13—45 lat 20,3% zażywało tabletki z BZP co najmniej raz w życiu, zaś 15,3% zażywało je w ostatnim roku. Przy czym aż 33,9% młodych ludzi w wieku 18-24 lata przyznaje się do zażywania tabletek w ostatnim roku. Po BZP zdecydowanie częściej sięgają mężczyźni niż kobiety np. w grupie wiekowej 20—24 lata 48,5% mężczyzn i 27,9% kobiet, w grupie 30—34–latków odpowiednio 15,4% i 6,6%.

Podsumowanie

1. BZP po raz pierwszy pojawiła się na europejskim rynku narkotykowym w 1999 roku. Zagrożenie z jej strony — jako narkotyku rekreacyjnego — było niewielkie aż do połowy 2004 roku. W okresie ostatnich dwóch lat nasiliła się agresywna reklama różnych „detalistów” (zwłaszcza w Internecie) wskazujących na BZP jako legalną alternatywę tabletek ekstazy. W reklamach tych często mówi się, że tabletki te są pochodzenia naturalnego lub ziołowego, co nie jest prawdą, gdyż BZP jest substancją syntetyczną. W chwili obecnej tabletki zwierające BZP i jej pochodne coraz częściej rozprowadzane są na nielegalnym rynku narkotykowym jako tabletki ekstazy.
2. W Europie konfiskaty tabletek BZP odnotowano w 13 państwach członkowskich UE oraz w Norwegii.
3. Grupy przestępcze są zaangażowane w handel i dystrybucję BZP. Ze względu na łatwość dostępu do legalnie produkowanej BZP nie ma danych mówiących o produkcji tej substancji przez grupy przestępcze. Do tej pory odkryto tylko jedno niewielkie nielegalne laboratorium produkujące BZP.
4. Reklama działania psychoaktywnego BZP (oraz jego działania jako podobnego do ekstazy po zmieszaniu z TFMPP), może spowodować powstanie rynku użytkowników pochodnych BZP. Zwłaszcza, że tabletki zawierające pochodne BZP reklamowane są w Internecie jako legalna alternatywa ekstazy.
5. BZP nie ma zastosowań medycznych, nie jest też wykorzystywana do produkcji leków.
6. Potencjalne zagrożenie rozwojem rynku tabletek BZP jest bardzo duże. Ze względu na charakterystykę jej działania na organizm oraz toksyczność (zwłaszcza krótkoterminową) EMCDDA rozpoczęło analizę ryzyka dla tej substancji, co w konsekwencji może doprowadzić do wprowadzenia jej na listy substancji kontrolowanych.

Bibliografia

1. Campbell H, Cline W, Evans M, Lloyd J, Peck AW. Comparison of the effects of dexamphetamine and 1-benzylpiperazine in former addicts. European Journal of Clinical Pharmacology 1973; 6: 170—176.
2. Bauman M, Clark RD, Budzynski AG, et al. N-substituted piperazines abused by humans mimic the molecular mechanism of 3,4-methylenedioxymethamphetamine (MDMA or “Ecstasy”). Neuropsychopharmacology 2005; 30: 550-560.