Archipelag Skarbów – wyniki ewaluacji

Ewaluacja programu „Archipelag Skarbów” została przeprowadzona w roku szkolnym 2007/2008 przez Autora programu. Celem badania była ogólna ocena programu, jego wpływ na natężenie i intencje zachowań ryzykownych i problemowych młodzieży oraz na przekonania, postawy i wiedzę z obszarów powiązanych z tematyką zajęć¹⁾.

Ewaluacja ex post

W 2007 r., bezpośrednio po zakończeniu zajęć została przeprowadzona ewaluacja ex post w grupie 733 gimnazjalistów i 283 uczniów szkół średnich. Średnia ogólna ocena, w skali od 1-6, w przypadku obydwu grup wyniosła 4,75. Zdecydowana większość respondentów – odpowiednio – 87% i 97% – uznała Program za bardzo przydatny; 81% i 88% czuło się zachęconych do większego szanowania innych. Odsetek osób deklarujących zaprzestanie spożywania alkoholu w obu grupach był bardzo zbliżony i wyniósł odpowiednio 61% i 63%; unikania narkotyków zadeklarowało 75% respondentów z każdej grupy. Intencję zaczekania z podjęciem współżycia seksualnego do dorosłości zadeklarowało odpowiednio – 58% i 54% badanych, a do ślubu – 39% i 35%.

Ewaluacja sumatywna

W badaniu zastosowano schemat eksperymentalny pretest–dwa posttesty. Pretest został przeprowadzony przed rozpoczęciem realizacji Archipelagu Skarbów. Pierwszy posttest badający efekty krótkoterminowe – miesiąc po zakończeniu realizacji Programu; drugi posttest – badający efekty odroczone – po sześciu miesiącach. Pomiary zostały przeprowadzone z wykorzystaniem ankiety audytoryjnej – pisemnego wywiadu grupowego – autorskiego „Kwestionariusza Pro-Zint”.

Badania zostały zrealizowane w ośmiu publicznych gimnazjach małych i średnich miast oraz gmin oraz w trzech szkołach średnich zawodowych. W gimnazjach w badaniu uczestniczyli uczniowie drugich i trzecich klas, w wieku 14-15 lat. W szkołach średnich – uczniowie klas pierwszych i drugich, w wieku 16–17 lat. Obliczeń dokonywano oddzielnie dla każdego poziomu szkół oraz z podziałem na płeć.

Wyniki – gimnazja

Wśród gimnazjalistów odnotowano zmiany zgodne z założeniami Programu w zakresie zmiennych związanych ze sferą seksualności. Miesiąc po jego zakończeniu, w grupie eksperymentalnej spadł odsetek osób podejmujących współżycie seksualne (z 2,6% do 1,6%), w przeciwieństwie do grupy kontrolnej, w której odnotowano wzrost w tym zakresie (1,9% – 3,4%). Jednak efekt ten okazał się krótkotrwały i nie utrzymał się po sześciu miesiącach (2,7% – grupa eksperymentalna i 4,2% – grupa kontrolna). Wzrosła również liczba osób deklarujących powstrzymanie się od współżycia seksualnego do ślubu i do dorosłości, przy czym intencja zachowania wstrzemięźliwości do ślubu okazała się być bardziej trwała (31% – 43% – 42% w grupie eksperymentalnej i 33% – 35% – 32% w grupie kontrolnej).

W zakresie wiedzy i przekonań o seksualności w grupie objętej Programem, odnotowano znaczący wzrost odsetka uczniów świadomych, że żadna metoda antykoncepcyjna nie daje całkowitej pewności, iż nie dojdzie do zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz nieplanowej ciąży (18% – 52% – 51% w grupie eksperymentalnej i 16% – 20% – 25% w grupie kontrolnej).

Młodzież z grupy eksperymentalnej, częściej jako źródło wiedzy na temat miłości i seksualności, wymieniała specjalistów zaproszonych przez szkołę. Jednak należy zaznaczyć, że w okresie objętym badaniami jedynymi specjalistami w tym zakresie byli realizatorzy Programu. W drugim postteście odnotowano spadek liczby osób, które traktowały Internet jako istotne źródło wiedzy na ten temat. Ten sam efekt w tym zakresie wystąpił w pierwszym postteście jedynie wśród chłopców. Młodzież z grupy eksperymentalnej, w porównaniu z grupą kontrolną, rzadziej spożywała alkohol, przy czym w drugim postteście efekt ten okazał się być silniejszy. Analiza wyników w rozróżnieniu na płeć wykazała, że u chłopców objętych Programem nieznacznie zmniejszyła częstość upijania się, a także zwiększyła się liczba sytuacji, w której odmawiali picia alkoholu. Jednak po pół roku obydwa efekty wygasły.

Wyniki – szkoły średnie

Wśród uczniów szkół średnich miesiąc po zakończeniu zajęć zaobserwowano wzrost dojrzałości postaw wobec seksualności w całej grupie. Jednak po pół roku efekt ten utrzymał się tylko w przypadku dziewcząt. W całej grupie odnotowano nieznaczny wzrost liczby osób deklarujących wstrzemięźliwość seksualną do czasu ślubu. Jednak był to efekt krótkotrwały – nie obserwowany po sześciu miesiącach. Wynikiem niezgodnym z założeniami Programu, w odniesieniu do tej kwestii, który wystąpił w drugim postteście, był wzrost odsetka osób deklarujących podjęcie współżycia seksualnego w ciągu roku od jego przeprowadzenia.

W zakresie świadomości uczniów dotyczących stosowania metod antykoncepcyjnych, podobnie jak w przypadku gimnazjalistów, odnotowano znaczący wzrost odsetka osób wyrażających przekonanie, że żadna metoda antykoncepcyjna nie daje całkowitej pewności, iż nie dojdzie do zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz nieplanowej ciąży. Efekty te utrzymały się w sześć miesięcy po zakończeniu Programu. Uczniowie szkół średnich, podobnie jak gimnazjaliści, zdecydowanie częściej, w porównaniu z grupą kontrolną, wymieniali specjalistów zaproszonych przez szkołę, jako źródło wiedzy w zakresie miłości i seksualności. Jednak efekt ten nie utrzymał się po sześciu miesiącach. Jeśli chodzi o korzystanie z substancji psychoaktywnych, w pierwszym postteście, w odniesieniu do chłopców, odnotowano nieznaczne efekty zgodne z założonymi celami dotyczące korzystania z alkoholu i używania narkotyków (obydwa efekty nie utrzymały się jednak w sześć miesięcy po zakończeniu programu).

Archipelag Skarbów okazał się programem pozytywnie odbieranym przez młodzież. Wśród badanych odnotowano zmianę przekonań normatywnych. Program istotnie uzupełnia wiedzę uczniów obydwu płci na tematy związane z seksualnością. Analiza wyników potwierdziła efekty zgodne z założeniami w sferze seksualności i miłości, jednak okazały się one krótkotrwałe. W zakresie używania substancji psychoaktywnych nie odnotowano istotnych statystycznie zmian.