Program ewidencjonowania i oceny programów zapobiegania narkomanii

EDDRA (Exchange on Drug Demand Reduction Action) jest systemem informacyjnym i narzędziem gromadzenia danych na temat realizowanych w krajach Unii Europejskiej programów ograniczania popytu na narkotyki spełniających standardy dobrej jakości. Istnieje od 1996 roku. Programy wzorcowe są prezentowane w portalu dla profesjonalistów „Best practice portal” prowadzonym przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii w Lizbonie (EMCDDA). Programy wzorcowe spełniają kryteria jakości dotyczące przede wszystkim opracowania programu w oparciu o model logiczny i teorie o potwierdzonej skuteczności w odniesieniu do problemu narkomanii oraz ocenę jakości wdrożenia i efektów programu. W odniesieniu do ewaluacji minimalnym wymaganym standardem jest przeprowadzenie ewaluacji procesu.

Aktualnie w europejskiej bazie danych jest zamieszczonych ponad 400 programów profilaktyki narkomanii, leczenia i ograniczania szkód zdrowotnych oraz programów w ramach systemu penitencjarnego realizowanych w krajach członkowskich UE oraz Norwegii, w tym pięć polskich programów profilaktyki uniwersalnej i selektywnej.

W 2008 roku do międzynarodowej bazy danych programu EDDRA zgłoszono dwa polskie programy profilaktyki narkomanii: „Program przeciwdziałania młodzieżowej patologii społecznej” Fundacji Praesterno oraz „Program Domowych Detektywów” Instytutu Psychiatrii i Neurologii¹.

„Program przeciwdziałania młodzieżowej patologii społecznej” jest programem profilaktyki selektywnej skierowanym do młodzieży w wieku 13—19 lat eksperymentującej z środkami psychoaktywnymi i/lub charakteryzującej się innymi wskaźnikami zagrożenia wykluczeniem społecznym. Formę pracy stanowią psychokorekcyjne grupy wsparcia, których celem jest wspomaganie nabywania przez podopiecznych umiejętności zaspokajania potrzeb psychoemocjonalnych w sposób akceptowany społecznie. Program trwa ok. 10 miesięcy (od września do czerwca następnego roku). Grupy wsparcia stają się dla uczestników rówieśniczymi grupami odniesienia, w których normy i relacje są monitorowane przez zespół prowadzących (psychologów i/lub pedagogów). Praca w grupach wspomagana jest przez pracę środowiskową — w szkołach oraz z opiekunami prawnymi młodzieży. Ewaluacja pokazuje, że uczestnictwo w programie polepsza funkcjonowanie psychospołeczne młodzieży. Istotnie poprawia się wynik w skali ogólnego nieprzystosowania, poczucia własnej wartości, poczucia wpływu na swoje życie, atmosfery domu rodzinnego, zrozumienia własnego postępowania i panowania nad sobą, akceptacji w środowisku szkolnym. Zwiększa się poczucie posiadania przez podopiecznych kontroli nad własnym życiem i umiejętność definiowania jego sensu, zmniejsza się zaś ich izolacja społeczna. Zahamowaniu ulega rozmiar używania przez młodzież środków psychoaktywnych. Program jest realizowany od 1994 roku, początkowo przez Agencję Doradztwa Zawodowego AD, a następnie przez Fundację Praesterno, aktualnie w ośmiu miastach (Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Gdańsk, Kraków, Lublin, Łódź, Puławy, Wrocław). W każdej edycji programu bierze udział ok. 420 podopiecznych.

„Program Domowych Detektywów”, będący polską adaptacją amerykańskiego programu „Slick Tracy Home Team Program”, jest szkolnym programem profilaktyki uniwersalnej, który adresowany jest do uczniów szkół podstawowych w wieku 10—12 lat. Jego głównym celem jest zapobieganie inicjacji alkoholowej wśród uczniów poprzez zachęcenie rodziców do rozmawiania z dziećmi na temat alkoholu, wprowadzenie rodzinnych zasad dotyczących picia oraz wzmocnienie takich czynników chroniących, jak m.in. normy rówieśnicze, wiedza na temat alkoholu, umiejętności społeczne młodzieży.

Program składa się z ośmiu godzin zajęć prowadzonych przez nauczyciela przy udziale liderów młodzieżowych. Zajęcia dostarczają informacji na temat m.in. konsekwencji używania alkoholu, sposobów reklamowania napojów alkoholowych, presji rówieśniczej. Część domowa programu — prowadzona równolegle z zajęciami w klasie — polega na wspólnym wykonywaniu przez dzieci i rodziców określonych zadań zawartych w materiałach pomocniczych. Zajęcia kończące to wspólne spotkanie wszystkich uczestników programu: uczniów, rodziców i gości. Rezultaty ewaluacji programu potwierdziły, że program jest skuteczny w ograniczeniu używania alkoholu przez uczniów, wpływa pozytywnie na poprawę w rodzinie komunikacji na temat używania substancji psychoaktywnych (alkoholu i papierosów), a także pogłębia wiedzę uczniów na temat alkoholu. Ewaluacja badająca odroczone efekty programu dowiodła jego skuteczności w zakresie wzmocnienia pożądanych postaw uczniów oraz zwiększenia rzetelnej wiedzy na tematy związane z piciem alkoholu. Program zaadaptowany, wdrożony i koordynowany przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie jest realizowany w Polsce od 1999 roku; corocznie uczestniczy w nim około 10 tys. uczniów i ich rodziców.

Więcej informacji na temat programu EDDRA można znaleźć na stronie http://www.emcdda.europa.eu/themes/best-practice/examples.