Redukcja podaży narkotyków

Policyjne dane dotyczące przestępstw narkotykowych pochodzą przede wszystkim z systemu TEMIDA. Jednostkami statystycznymi, którymi głównie posługuje się policja, są: podejrzani, postępowania wszczęte i przestępstwa stwierdzone. Od kilkunastu lat notujemy wzrost liczby przestępstw wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Jedną z głównych instytucji, która zajmuje się redukcją podaży narkotyków jest policja i przede wszystkim jej dane zostaną omówione w tym artykule. W 2006 r. w ramach realizacji zadań Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii (KPPN) policja rozpoczęła prace mające na celu opracowanie kompleksowej strategii zwalczania przestępczości narkotykowej. Aby zwiększyć dynamikę prowadzonych działań, powołano zespoły lub sekcje w wydziałach kryminalnych, których zadaniem będzie koordynowanie działań w zakresie zwalczania przestępczości narkotykowej w skali województwa. Skupiono się również nad poprawą wskaźników oceny efektywności pracy służb policji w zakresie zwalczania przestępczości narkotykowej, jak również pozbawiania sprawców korzyści finansowych uzyskiwanych z przestępczości narkotykowej. Ponadto Komenda Główna Policji prowadziła szkolenia dla policjantów wyznaczonych do zwalczania handlu detalicznego. Przeprowadzono 14 rodzajów szkoleń, podczas których przeszkolono 15.834 osoby (liczba ta jest większa o 55% w porównaniu do r. 2005) (realizacja KPPN 2007).

Przestępstwa stwierdzone

Przy analizie danych dotyczących przestępczości narkotykowej należy wziąć pod uwagę, że liczby znajdujące się w oficjalnych statystykach, nie pokazują pełnego obrazu nielegalnego rynku narkotyków. Wiele przestępstw jest nieujawnianych i pozostaje tzw. ciemną liczbą. Wzrost liczby spraw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii świadczy o zwiększonym zaangażowaniu policji w walkę z nielegalnym rynkiem, lepszej wykrywalności, ale również może być oznaką intensyfikacji działań świata przestępczego. Policyjne dane dotyczące przestępstw narkotykowych pochodzą przede wszystkim z systemu TEMIDA. Jednostkami statystycznymi, którymi głównie posługuje się policja, są: podejrzani, postępowania wszczęte i przestępstwa stwierdzone. Od kilkunastu lat notujemy wzrost liczby przestępstw wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 r. Na wykresie 1. można zaobserwować rosnącą liczbę przestępstw dotyczących nielegalnego wprowadzania do obrotu środków odurzających; udzielania i nakłaniania; uprawy; produkcji narkotyków oraz ich posiadania, które uległy załamaniu w 2005 r., poza jedną z najczęściej występujących kategorii — posiadaniem narkotyków. W 2007 r. stwierdzono 70.202 przestępstwa przeciwko ustawie, co oznacza zahamowanie dynamicznego wzrostu, który miał miejsce w latach poprzednich. Analizując dane w rozbiciu na poszczególne artykuły ustawy (tabela 1.), odnotowujemy prawie czterokrotny wzrost liczby przestępstw z nowego artykułu ustawy z 2005 r. dotyczącego promocji i reklamy narkotyków. Liczba przestępstw z tego artykułu wzrosła z 3 do 11. W 2005 r. trzy artykuły 58, 59 i 62 dotyczące przede wszystkim posiadania narkotyków stanowiły 90,9% wszystkich przestępstw (w ustawie z 1997 r.: 45, 46 i 48), a w 2006 już 94%. Ostatnim czynem karalnym, którego liczba zwiększyła się w 2006 r. w porównaniu do 2005 r., jest zabór w celu przywłaszczenia mleczka makowego, słomy, żywicy lub ziela konopi — art. 64 (w ustawie z 1997 r. art. 50). W ostatnim roku odnotowano o 10 więcej takich przestępstw. W przypadku innych artykułów nastąpił spadek.

Wykres 1. Dynamika przestępstw stwierdzonych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 r. w latach 1998—2006 (index 1998 = 100).

Źródło: Komenda Główna Policji.

Tabela 1. Przestępstwa stwierdzone przeciw postanowieniom ustawy o zapobieganiu narkomanii i przeciwdziałaniu narkomanii w latach 1992—2006.

Źródło: Komenda Główna Policji.

Analizując dane z województw dotyczące liczby przestępstw stwierdzonych, należy pamiętać, że obrazują one zjawisko narkomanii w poszczególnych regionach, jak również rozmiar podejmowanych przez policję działań. W 1999 i 2006 r. największą liczbę przestępstw odnotowano w Wielkopolsce. Od 1999 r. obserwujemy trend wzrostowy w tym województwie, z dwoma spadkami w latach 2002 i 2004. Niewiele mniejszą liczbę przestępstw w 2006 r. przeciw ustawie odnotowano w województwie mazowieckim. Dane w tabeli 2. oddzielnie przedstawiają Warszawę i resztę województwa. Dzięki temu widać, że Komenda Stołeczna Policji ujawniła 62% czynów karalnych w województwie. Na trzecim miejscu jest województwo śląskie, w którym mamy coroczny wzrost, poza załamaniem w roku 2002. Następne w kolejności jest województwo małopolskie, które mimo że w 2006 r. odnotowało największy spadek liczby przestępstw w stosunku do 2005 r., to jednak nadal jest w czołówce regionów, które mają dużą liczbę przestępstw stwierdzonych na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Tabela 2. Liczba przestępstw stwierdzonych przeciwko ustawie z dn. 24.04.1997 r. i ustawie z dn. 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii wg województw w latach 1992—2006.

Źródło: Komenda Główna Policji.

Podlaskie, lubelskie i podkarpackie są z kolei województwami z najmniejszą liczbą przestępstw stwierdzonych. W żadnym z nich liczba stwierdzonych czynów karalnych w 2006 r. nie przekroczyła 2000. Warto podkreślić, że są to również województwa, które mają niskie wskaźniki osób zgłaszających się na leczenie (Sierosławski 2007), czyli relatywnie niski wskaźnik problemu narkomanii, biorąc pod uwagę przede wszystkim dane z lecznictwa.

Podejrzani

Dane z wykresu 2. pokazują liczbę osób podejrzanych na podstawie ustawy w latach 1999—2006. W ostatnim roku nastąpił niewielki wzrost w porównaniu do 2005 r., co może być pierwszym sygnałem stabilizacji wzrostowego trendu trwającego od kilku lat. W strukturze wszystkich podejrzanych dominują osoby podejrzane z artykułu 62 ustawy z 2005 r. (art. 48 z ustawy z 1997 r.), dotyczącego posiadania środków odurzających. W 2005 r. było aż 19 215 osób podejrzanych z tego artykułu (67% wszystkich podejrzanych), a w 2006 r. — 20.000 (70%), co stanowi wzrost o 4%. Podejrzani z powyższego artykułu w zdecydowanej większości (19.260 osób) mieli postawiony zarzut z ustępu 1 i 3, co oznacza, że nie posiadali znacznej ilości narkotyków lub był to czyn mniejszej wagi.

Wykres 2. Liczba podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 roku w latach 1999—2006.

Źródło: Komenda Główna Policji.

Skazania przez sądy

Sprawy karne za naruszenie przepisów ustawy są rozpatrywane przez sądy rejonowe, właściwe ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. Zestawienie danych o prawomocnych wyrokach skazujących w latach 1989—2005, zawarte w tabeli 3., wskazuje na ich skokowy wzrost w 1993 r. Po czym rozpoczął się trend spadkowy, trwający do 1997 r. Od 1998 r. notujemy kolejny wzrost liczby skazanych wynikający m.in. z uchwalenia nowej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w 1997 r.

Tabela 3. Skazani prawomocnie przez sądy ogółem i skazani z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 r. i ustawy o zapobieganiu narkomanii z 1985 r. w latach 1989—2005.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości.

W r. 2001 nastąpił kolejny wzrost liczby skazanych w porównaniu do r. 2000 — o 49%. W 2000 r. znowelizowano ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Zmiany legislacyjne znalazły odzwierciedlenie w statystykach. Trend wzrostowy utrzymuje się do r. 2005, z którego mamy ostatnie dostępne dane. Porównując ostatnie dwa lata, widać znaczny wzrost liczby skazanych.

Z kolei w tabeli 4. zestawiono dane na temat liczby osób skazanych na karę pozbawienia wolności. O ile w przypadku wszystkich skazanych z ustawy (tabela 3.) w trendzie wzrostowym są pewne wahania i liczba skazanych niekiedy spada, to w przypadku skazanych na karę pozbawienia wolności od r. 1990 mamy stały trend wzrostowy, który nabiera dynamiki w ciągu ostatnich lat, ponieważ, jak już wspomniano, w 2000 r. zaostrzono prawo antynarkotykowe. Warto odnotować, że wzrost liczby skazanych w r. 2005 był o połowę mniejszy niż w r. 2004. Po raz pierwszy też spadła liczba osób skazanych na karę bez zawieszenia.

Tabela 4. Skazani prawomocnie na karę pozbawienia wolności ogółem i z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 i 2005 r. i ustawy o zapobieganiu narkomanii z 1985 r. w latach 1989—2005 w podziale na karę
w zawieszeniu i bez zawieszenia.

Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości.

Ceny narkotyków w sprzedaży detalicznej

Ceny narkotyków są jednym ze wskaźników, za pomocą którego określa się dostępność substancji na nielegalnym rynku, jest to również jeden ze wskaźników Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006—2010. Dlatego Centrum Informacji podjęło prace nad opracowaniem systemu zbierania danych, który poprawiłby jakość otrzymywanych danych w tym obszarze i umożliwił stosowanie jednej procedury. Dotychczasowe sposoby zbierania danych o cenach nie pozwalały na wywiązanie się w pełni z obowiązku sprawozdawczości wobec instytucji międzynarodowych, jak również, co ważniejsze, nie dawały pełnego obrazu zmian na scenie narkotykowej w obszarze zmiany dostępności. W 2006 r., dzięki dobrej współpracy z Centralnym Biurem Śledczym (CBŚ) Komendy Głównej Policji, zebrano dane o cenach według metodologii pozwalającej na uzyskanie w miarę wiarygodnych i reprezentatywnych wyników. Informacje zbierane były za pomocą prostego kwestionariusza wypełnianego przez oddziały CBŚ. Maksymalnie można było wykazać w ankiecie dziesięć cen każdego wymienionego narkotyku, minimalnie zero.

Przekazane informacje dotyczyły cen detalicznych, czyli ulicznych, a nie hurtowych. Informacje pochodziły z danych operacyjnych prowadzonych śledztw oraz od policyjnych informatorów. W celu umożliwienia porównywalności danych informacje były zbierane w ciągu jednego miesiąca. Wypełnione ankiety Regionalne Oddziały CBŚ przesłały do Komendy Głównej Policji, która następnie przekazała je Centrum Informacji. Dane zostały wprowadzone do bazy. W trakcie konsultacji usunięto ceny jednoznacznie niewiarygodne, czyli zbyt wysokie lub zbyt niskie. Wykluczono z analizy również ceny heroiny białej. Odnotowano tylko sześć cen tego narkotyku, które były niższe od cen heroiny brązowej, co ewidentnie świadczyło o niskiej wiarygodności otrzymanych informacji. Dane o heroinie przedstawiają więc tylko ceny heroiny brązowej. Powyższa sytuacja może też świadczyć o niewielkim rozpowszechnieniu heroiny białej na polskim rynku, gdzie nadal dominuje kompot i „brown sugar”. Po raz pierwszy obliczono cenę modalną, czyli najczęściej występującą, która jest dodatkowym, nowym wskaźnikiem Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Warto podkreślić, że wykluczenie mało prawdopodobnych cen maksymalnych i minimalnych z bazy danych nie wpłynęło na zmianę wartości średniej i modalnej. W przypadku większości narkotyków cena średnia i modalna pozostały takie same.

W październiku 2006 r. w EMCDDA odbyło się spotkanie ekspertów na temat zbierania danych o cenach narkotyków. Dokonano przeglądu istniejących sposobów zbierania danych, jak również przygotowano zarys nowej publikacji EMCDDA, która będzie podręcznikiem opisującym rekomendowane systemy zbierania danych o cenach narkotyków. Polska jest jednym z pięciu krajów, który będzie uczestniczył w opracowaniu powyższej publikacji. Nasze rozwiązanie będzie jednym z proponowanych.

Analizując ceny narkotyków z 2006 r. (tabela 5.), widać, że w przypadku amfetaminy, kokainy i heroiny odnotowano wzrost średniej ceny, natomiast w przypadku haszyszu — spadek. W przypadku LSD i marihuany możemy mówić o stabilizacji, również cena ecstasy pozostała na tym samym poziomie. Analizując cenę najczęściej występującą, widzimy, iż większość narkotyków sprzedawana była po 30 zł za jeden gram. W przypadku haszyszu, ecstasy oraz brązowej heroiny cena średnia była taka sama jak najczęściej występująca. Znaczące różnice występują w przypadku cen LSD i kokainy. Ceny modalne wydają się tutaj bardziej reprezentatywne. Przy porównywaniu danych z lat 2006 i 2005 należy wziąć pod uwagę, iż dane z 2006 r. były zbierane w inny sposób niż w latach ubiegłych. Kolejnym zakłóceniem, które mogło pojawić się przy zbieraniu danych, jest inna jednostka handlowa kokainy niż gram. Centrum Informacji przeprowadziło w 2005 r. badania jakościowe wśród użytkowników tego narkotyku. Od osób używających kokainę otrzymano informację, że kokaina sprzedawana jest przede wszystkim w tzw. torbach, które mają wagę 0,4—0,6 g, natomiast w ankietach prosiliśmy o podanie ceny jednego grama kokainy.

Tabela 5. Detaliczne ceny narkotyków na nielegalnym rynku w latach 1999—2006 (w złotych).

Źródło: Komenda Główna Policji.

Zabezpieczenia narkotyków

W tabeli 6. zostały przedstawione dane Komend Wojewódzkich Policji (KWP) i Komendy Stołecznej Policji (KSP) dotyczące zabezpieczeń narkotyków w poszczególnych województwach dokonanych przez jednostki policji wszystkich szczebli w 2006 r. Dane Centralnego Biura Śledczego zajmującego się przede wszystkim dużymi sprawami, zostały przedstawione zbiorczo, bez podziału terytorialnego. Możemy więc tylko przyjrzeć się zabezpieczeniom pionów policji kryminalnej. Największe ilości amfetaminy, heroiny, ecstasy i słomy makowej zostały ujawnione przez KSP. W przypadku grzybów halucynogennych i krzaków konopi indyjskich najwięcej ujawnień notujemy w województwie zachodniopomorskim. Największa ilość najczęściej używanej nielegalnej substancji psychoaktywnej w Polsce, czyli marihuany (Malczewski 2007), została zabezpieczona w województwie wielkopolskim.

Tabela 6. Zabezpieczenia narkotyków przez policję w 2006 r. w podziale na województwa.

Źródło: CBŚ Komenda Główna Policji.

Analizując zabezpieczenia policji z 2006 r., odnotowujemy kontynuację trendu wzrostowego ujawnień marihuany, jak również wzrost w porównaniu do 2005 r. ilości zabezpieczonego haszyszu. Podobną sytuację mamy w przypadku stymulantów — amfetaminy i kokainy, z wyłączeniem ecstasy — w 2006 r. nastąpiło zahamowanie kilkuletniego trendu wzrostowego ujawnień tego narkotyku. Warto odnotować dużą ilość zabezpieczonej heroiny, największą w ciągu ostatnich sześciu lat. W przypadku innych substancji psychoaktywnych i środków odurzających odnotowujemy spadek. W 2006 r. na polskiej scenie narkotykowej ujawniono po raz pierwszy substancję — mCPP (została ona opisana w numerze 3(34) „Serwisu Informacyjnego NARKOMANIA” z 2006 r.). Na zakończenie analizy danych policyjnych warto wspomnieć o liczbie ujawnionych laboratoriów, która wyniosła 13.

Służba Celna jest jedyną instytucją, która odnotowuje liczbę konfiskat, a nie tylko ich ilość. W tabeli 7. zostały przedstawione dane z ostatnich siedmiu lat. Porównując ostatnie dwa lata, obserwujemy wzrost zabezpieczonych ilości wszystkich narkotyków oprócz marihuany, co do której od 2002 r. następuje spadek. Mimo wszystko jest to nadal najczęściej ujawniany narkotyk. W 2006 r. Służba Celna odnotowała 459 przypadków zabezpieczenia tej substancji. Z kolei w przypadku Straży Granicznej ilość ujawnionej marihuany (tabela 8.) wzrosła ponad dwukrotnie. W przypadku tej służby spadła tylko ilość zabezpieczonej amfetaminy. Analizę konfiskat utrudnia brak jednego systemu zbierania danych. Niekiedy te same ilości zabezpieczane są przez dwie lub trzy służby, co pociąga za sobą mnożenie ilości.

Tabela 7. Ujawnienia Służby Celnej w latach 2000—2006.

Źródło: Służba Celna Ministerstwa Finansów.

Tabela 8. Przemyt zatrzymany przez Straż Graniczną w latach 2002—2006.

Źródło: Straż Graniczna.

Działania Generalnego Inspektora Informacji Finansowej

Dane z r. 2006 na temat wzmocnienia kontroli finansowej nad narkobiznesem wskazują na większą aktywność w tym obszarze instytucji odpowiedzialnych. Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) przekazał do prokuratury 198 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 299 kodeksu karnego, tj. o 23 więcej niż w r. 2005. Wstrzymano 4 transakcje na łączną kwotę 6 400 000 PLN, natomiast w r. 2005 kwota ta wyniosła ok. 1.600.000 PLN. GIIF zablokował również 92 rachunki na łączną kwotę 1.600.000.PLN — w r. 2005 kwota ta była niższa o 5 600 000 PLN. Na wzrost aktywności w sferze wzmacniania kontroli finansowej nad narkobiznesem wskazują również statystyki dotyczące zabezpieczeń majątkowych dokonanych przez prokuratora krajowego. Łączna kwota zabezpieczonego mienia w 2006 r. jest dwukrotnie wyższa niż w roku poprzednim — 14.741.403 PLN w r. 2006 i 6.987.320 PLN w r. 2005.

Podsumowanie

Przedstawione dane pokazują rosnący trend w zakresie dynamiki przestępstw narkotykowych. Biorąc pod uwagę ostatnie dane, możemy jednak odnotować, że wzrost jest mniejszy niż w latach poprzednich, co pokazują nam np. liczby przestępstw stwierdzonych oraz podejrzanych według statystyk policyjnych. Po raz pierwszy też spadła liczba osób skazanych bez zawieszenia. Najnowsze wyniki badań ilościowych wskazują na zahamowanie trendów wzrostowych w używaniu narkotyków (Malczewski 2007), a w przypadku młodzieży szkolnej na spadek ich rozpowszechnienia. Porównując dane z badań z informacjami z obszaru redukcji podaży, widzimy, że może trendy nie układają się w ten sam sposób, ale również według danych policyjnych nastąpiła ich zmiana w ostatnim roku. Dynamika wzrostu liczby przestępstw nie jest już taka duża jak w poprzednich latach.

Bibliografia

1. EMCDDA, „Standard Table 16 Price in Euros at street level of illicit drugs”, EMCDDA, Lizbona 2007.
2. EMCDDA, „Standard Table 11 Arrests/Reports for drug law offences”, EMCDDA, Lizbona 2007.
3. EMCDDA, „Standard Table 13 Number and quantity of seizures of illicit drugs”, EMCDDA, Lizbona 2007.
4. „Informacja o realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w 2006 r.”, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2006.
5. Malczewski A., Przestępczość narkotykowa oraz aktywność instytucji zaangażowanych w redukcję podaży, Serwis Informacyjny Narkomania 3(34), Warszawa 2006.
6. Malczewski A., Używanie substancji psychoaktywnych — trendy w rozwoju zjawiska (w:) Ograniczanie przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpiecznie” — działania resortu spraw wewnętrznych i administracji oraz innych podmiotów współpracujących na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji — Komenda Główna Policji, Warszawa 2007.
7. Ustawa z dnia 24 czerwca 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 24, poz. 198).
8. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485).