Przyjaciele Zippiego – cz. I

Program „Przyjaciele Zippiego” jest międzynarodowym programem promocji zdrowia psychicznego przeznaczonym dla dzieci w wieku od 5 do 8 lat. Powstał w wyniku współpracy psychologów uniwersytetów z Kanady, Norwegii i Wielkiej Brytanii, a jego właścicielem jest organizacja charytatywna Partnership for Children (PFC) – Partnerstwo na Rzecz Dzieci.

Idea Programu powstała na podstawie doświadczeń zgromadzonych w trakcie realizacji projektu międzynarodowego telefonu zaufania prowadzonego przez Befrienders International – instytucję zajmującą się profilaktyką samobójstw. Osoby dyżurujące przy telefonie doszły do wniosku, że już małe dzieci można uczyć, że w każdej sytuacji możliwe jest szukanie rozwiązań oraz, że istnieją sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, dzięki czemu będą lepiej przygotowane do radzenia sobie z kryzysami w trakcie dorastania i dorosłym życiu. Tak powstał program Reaching Young Europe dla sześcio- i siedmiolatków, który po wzbogaceniu o nowe elementy i zmianie nazwy jest wdrażany przez PFC jako „Przyjaciele Zippiego”. U jego podstaw leży założenie, że wiek 6-7 lat jest okresem, w którym następuje początek szybkiego rozwoju społeczno-emocjonalnego – u dzieci pojawiają się możliwości odczuwania empatii, nazywania i zdawania sobie sprawy z tego co czują, definiowania swoich potrzeb. Jego celem jest zbudowanie u dzieci poczucia własnej wartości i poczucia kompetencji – ja umiem, ja potrafię – z którym powinny trafić do szkoły, by móc rozwijać się prawidłowo.

W Polsce Program był do tej pory realizowany głównie wśród sześciolatków – w ostatnich grupach przedszkolnych lub w szkolnej „zerówce”. Obecnie coraz częściej realizowany jest w szkołach.

Schemat zajęć

Program składa się z sześciu części, z których każda obejmuje cztery spotkania i dotyczy innych zagadnień – jedno spotkanie w tygodniu trwające 45 minut przez okres 24 tygodni. Poszczególne części bazują na opowiadaniach, które przedstawiają bohaterów – patyczaka Zippiego i grupy chłopców i dziewczynek w okolicznościach dobrze znanych małym dzieciom takich jak: przyjaźnienie się, zdobywanie i tracenie przyjaciół, krzywdzenie, radzenie sobie ze zmianą i stratą oraz zaczynanie od nowa¹⁾. Wszystkie zajęcia rozpoczynają się od czytania opowiadania i przypomnienia tego co wydarzyło się w trakcie poprzednich spotkań. Nauczyciel czytając opowiadanie pokazuje do niego ilustracje. Następnie dzieci chwilę rozmawiają i wykonują ćwiczenia polegające m. in. na losowaniu kart – z konkretną sytuacją (np. samochód potrącił mojego psa – zadaniem jest określenie o jakie uczucie chodzi), z uczuciem (np. zdenerwowania i określeniem co wtedy dzieje się z ich ciałem – boli mnie brzuch, mój głos brzmi dziwnie) lub z gotowym rozwiązaniem. Dzieci mają odpowiedzieć czy jest ono dobre w sensie moralnym – czy kogoś krzywdzi lub nie. Dobre rozwiązania są przyklejane do gwiazdy, złe do kosza na śmieci). Każde zajęcia kończą się podsumowaniem, w trakcie którego dzieci odpowiadają na dwa pytania: czy spotkanie im się podobało – zamalowują buźkę uśmiechniętą lub zmartwioną – oraz jak się podczas jego trwania czuły – jeśli dobrze to rysują słoneczko, a jeżeli źle to chmurkę. Celem tych pytań jest danie dzieciom poczucia, że ich opinia jest ważna.

W trakcie wszystkich spotkań obowiązują te same zasady: mówi jedna osoba, wszyscy słuchają siebie nawzajem, uczestnicy nie mówią innym nieprzyjemnych rzeczy, mówią innym miłe rzeczy, podnoszą rękę, kiedy chcą coś powiedzieć, jeżeli nie chcą, nie muszą nic mówić.

Elementy Programu

Część 1 poświęcona jest uczuciom. Dzieci rozpoczynają nowy rok szkolny, poznają nowego nauczyciela/nauczycielkę, przedstawiają się i przynoszą do szkoły swoje ulubione rzeczy. Jeden z bohaterów opowiadań – Tig – ma patyczaka Zippiego i chciałby go przynieść, jednak pan się nie zgadza, w związku z czym Tig jest smutny i to staje się pretekstem do rozmawiania o uczuciach, określania ich – smutku, złości, szczęścia, zdenerwowania, zazdrości i tego jak o nich rozmawiać. Dzieci poznają też sposoby poprawiania swojego samopoczucia. W zależności od grupy wiekowej propozycje bywają różne – można z kimś porozmawiać, do kogoś zadzwonić, można się pobawić czy zjeść cukierka.

W części 2 dotyczącej komunikacji – dzieci uczą się słuchać innych, w jaki sposób mówić to co chcą powiedzieć, również w niesprzyjających okolicznościach oraz jak prosić o pomoc.

Część 3 nawiązywanie i zrywanie więzi – uczy umiejętności nawiązywania i utrzymywania przyjaźni i sposobom radzenia sobie z samotnością i odrzuceniem. Uczestnicy zajęć uczą się również zażegnywania konfliktów, czyli ćwiczą umiejętności mówienia „przepraszam” i godzenia się z przyjaciółmi po sprzeczce.

Część 4 rozwiązywanie konfliktów – dotyczy problemu krzywdzenia. Dzieci uczą się w trakcie trwania zajęć sposobów rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie z krzywdzeniem. Dowiadują się także jak mogą zareagować w sytuacji kiedy dotyka to ich samych lub spotyka kogoś innego. W trakcie tych zajęć dzieci uczą się, że np. mogą komuś o tym opowiedzieć.

Część 5 przeżywanie zmiany i straty – będąca refleksją nad zmianami jakie mogą zajść w życiu dziecka, np. zmiany szkoły, czyjejś śmierci, odczuwania zazdrości o rodzeństwo, ułatwia dzieciom otwarte mówienie na tematy często trudne dla dorosłych. Podczas tych zajęć rozmawia się z dziećmi na temat tego co jest stałe i niezmienne i zwraca im się uwagę, że w nich samych zachodzą zmiany (lub dotykają ich), na które nie mają wpływu, np. utrata kogoś bliskiego. W ramach tej części, jedno spotkanie poświęcone jest na odwiedzenie cmentarza lub innego miejsca pamięci. W jego trakcie rozmawia się najpierw z dziećmi o tym, że człowiek się rodzi i rozwija co wszystkich cieszy, ale też potem umiera i wszystkim jest bardzo smutno.

Część 6 dajemy sobie radę – stanowi podsumowanie poprzednich spotkań. W jej trakcie dzieci przypominają sobie jakie znalazły sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, pomagania innym i adaptowania się do nowych sytuacji. Ostatnie spotkanie jest świętowaniem, podczas którego wręczane są dyplomy i korony.

Upowszechnianie i realizacja

Jak wspomniałam, Program jest realizowany na terenie całego kraju. Oferowany jest przez placówki doskonalenia nauczycieli. Upowszechnianiem Programu w Polsce zajmuje się Centrum Pozytywnej Edukacji (CEP).

Trenerzy

Trenerami Programu mogą zostać osoby spełniające łącznie trzy warunki – posiadają doświadczenie w prowadzeniu szkoleń dla nauczycieli, są zatrudnione bądź współpracują z placówką doskonalenia nauczycieli (publiczną lub niepubliczną), która jest gotowa podpisać porozumienie z CPE na wdrażanie Programu, wezmą udział w trzydniowym szkoleniu (24 godz.) i najlepiej, żeby byli wychowawcami.

Szkolenie trenerów trwa trzy dni – 24 godziny. W Polsce zostało przeszkolonych 136 osób, z czego aktywnych jest ok. 40-45 – są związani z placówkami doskonalenia nauczycieli i oferują Program szkołom, przedszkolom na podstawie umowy licencyjnej PFC i umowy z CPE. Zasadą jest, że placówki organizują szkolenia, superwizje, monitoring, natomiast materiały zapewnia CPE. Raz w roku organizowane jest seminarium dla trenerów w trakcie którego następuje wymiana doświadczeń z wdrażania Programu.

Realizatorzy

Szkolenie dla nauczycieli chcących realizować Program trwa 2 dni – 12 godzin i odbywa się na początku nowego roku szkolnego. Każdy realizator Programu w trakcie jego trwania, zobligowany jest m. in. do • poinformowania rodziców o realizacji programu i uzyskania ich pisemnej zgody na uczestniczenie dziecka w zajęciach, • udziału w trzech spotkaniach superwizyjnych – ok. 3 godziny każde – które mają na celu wymianę doświadczeń i udzielenie wsparcia w trakcie realizacji, • umożliwienie trenerowi monitoringu zajęć przez niego prowadzonych, • prowadzenia zajęć w ramach Programu, • zakończenia realizacji do końca roku szkolnego, • zrealizowania Programu w całości.

Plany

Aktualnie przygotowywane są do druku dodatkowe materiały – opracowane w Polsce – dotyczące tego w jaki sposób realizować Program z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zostaną one uzupełnione o ćwiczenia, zabawy oraz podpowiedzi jak je realizować. Natomiast dla rodziców do każdej części zostały opracowane ćwiczenia, które będą mogli wykonywać z dziećmi w domu czy na spacerze, które pozwolą także na śledzenie postępów dziecka w wyniku uczestniczenia w Programie. Zostaną one zamieszczone na stronie internetowej CPE skąd każdy rodzic będzie je mógł pobrać.