Relacje z przyjaciółmi a jakość życia gimnazjalistów

Relacje koleżeńskie i przyjacielskie stają się ważniejsze i bardziej intensywne w okresie dorastania. Młodzież spędza wtedy coraz więcej czasu z rówieśnikami, a związki z nimi są jednym z istotniejszych elementów rozwoju społecznego – jakość tych związków determinuje wiele obszarów życia nastolatków.

W artykule przedstawiono wyniki badań ankietowych dotyczących relacji z przyjaciółmi oraz jakości życia gimnazjalistów. Dane pochodzą z międzynarodowych badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children), przeprowadzonych w Polsce w 2010 r. wśród 3201 uczniów I i III klas szkół gimnazjalnych.

Relacje z rówieśnikami

Relacje z rówieśnikami mają wiele funkcji. Przyjacielskie relacje z rówieśnikami wpływają na poczucie własnej wartości, zapewniają bezpieczeństwo emocjonalne, pomagają rozwijać zainteresowania, uczą współdziałania w grupie, zapewniają wsparcie w trudnych sytuacjach oraz stanowią wzór przyszłych relacji społecznych. Związek przyjacielski jako jedyny w życiu nastolatka stwarza możliwość do intymnych zwierzeń na swój temat (ang. intimate disclosure), co młodym ludziom wydaje się niemożliwe w kontaktach z innymi osobami, w tym z członkami rodziny. Brak przyjaciela i poczucie bycia odtrąconym może być powiązane z depresją, obniżoną oceną własnej wartości i prowadzić do tzw. efektu zawieszenia w próżni¹⁾.

Pierwszym elementem badania relacji z przyjaciółmi była ocena posiadania przyjaciela. Uczniowie odpowiadali na następujące pytanie: „Czy masz przyjaciół, którzy są dla ciebie wyjątkowi, choć jedną osobę, której możesz zaufać, kto sprawia, że myślisz o sobie dobrze i kto pomoże ci kiedy będziesz czegoś potrzebować?”; kategorie odpowiedzi: „tak, mam jednego lub więcej takich wyjątkowych przyjaciół”; „nie, nie mam obecnie takich wyjątkowych przyjaciół”. Wśród badanych gimnazjalistów 88% odpowiedziało, że miało jednego lub więcej wyjątkowych przyjaciół.

W kwestionariuszu użyto dwóch skal, które dotyczyły relacji z kolegami i koleżankami, w tym: zaufania do rówieśników (α Cronbacha = 0,915) i komunikacji z nimi (α Cronbacha = 0,89). Skale pochodzą z pakietu opcjonalnego kwestionariusza HBSC – „Przyjaźń i kompetencje społeczne”²⁾. Ogólne wyniki przeliczono na skalę 0-100 punktów, gdzie „0” oznacza brak danej umiejętności, np. komunikowania się z przyjaciółmi, a „100” oznacza maksymalne natężenie tej umiejętności. Z przeprowadzonej, metodą głównych składowych, analizy czynnikowej wynika, że każda ze skal ma strukturę jednoczynnikową. W tabeli 1 przedstawiono budowę skal oraz ich własności psychometryczne.

Tabela 1. Charakterystyka skal dotyczących relacji z przyjaciółmi

Dziewczęta istotnie częściej niż chłopcy uzyskiwały wyniki wyższe w wymiarach odnoszących się do relacji z rówieśnikami. Dotyczyło to zarówno posiadania przyjaciół, komunikacji z nimi oraz zaufania (tabela 2).

Badacze podkreślają różnice między związkami przyjacielskimi chłopców i dziewcząt. Relacje przyjacielskie chłopców polegają przede wszystkim na wspólnym podejmowaniu określonych działań. Relacje dziewcząt są bardziej osobiste, oparte na dzieleniu się przeżyciami i emocjami, a rozmowy prowadzą do podtrzymywania bliskości. Podkreśla się także, że większość przyjaźni zawieranych we wczesnym okresie dorastania, dotyczy nawiązywania relacji z osobą tej samej płci. Jest to szczególnie korzystne dla dziewcząt, które przyjaźniąc się z osobą tej samej płci czerpnią z tego większą satysfakcję³⁾.

Jakość życia gimnazjalistów

Do badania jakości życia związanej ze zdrowiem wykorzystano skalę KIDSCREEN-10, która zawiera 10 pytań pochodzących z pełnej wersji kwestionariusza KIDCREEN-52⁴⁾. Uczniów poproszono, by pomyśleli, jak często w ostatnim tygodniu: byli pełni energii; odczuwali smutek; czuli się samotni; mieli wystarczająco dużo czasu dla siebie; mogli w wolnym czasie robić to, na co mieli ochotę; rodzice traktowali ich sprawiedliwie (równo z innymi); spędzali czas z koleżankami i kolegami; potrafili w szkole patrzeć i słuchać z uwagą; kategorie odpowiedzi od nigdy do zawsze. Pozostałe dwa pytania z kategoriami odpowiedzi od wcale do ogromnie, dotyczyły tego, czy uczniowie dobrze się czuli i byli sprawni fizycznie oraz czy dobrze układało im się w szkole. KIDSCREEN-10 włączono do polskiego kwestionariusza HBSC w 2010 r. Ogólny wynik przeliczono na skalę 0-100 punktów, współczynnik alfa-Cronbacha 0,778. Średnia wartość indeksu KIDSCREEN-10 dla całej populacji wyniosła 61,02. Istotnie wyższe wartości indeksu KIDSCREEN-10 uzyskano dla chłopców, w porównaniu z dziewczętami i uzyskano wyniki odpowiednio 64,30 vs. 57,93.

Związek relacji z przyjaciółmi z jakością życia gimnazjalistów

W kolejnym kroku przeanalizowano związki między relacjami z przyjaciółmi a jakością życia gimnazjalistów. W tabeli 3 przedstawiono współczynniki korelacji r-Pearsona między wynikami skali jakości życia KIDSCREEN-10, a wynikami skal dotyczących relacji z przyjaciółmi, dla całej populacji oraz osobno według płci. We wszystkich przypadkach uzyskano istotną dodatnią korelację. Oznacza to, że wraz ze wzrostem wartości indeksów dotyczących relacji z przyjaciółmi wzrasta wartość indeksu jakości życia. Stwierdzono więc, że lepsze relacje z przyjaciółmi istotnie wiążą się z wyższą jakością życia gimnazjalistów. Nieznacznie silniejsze okazały się zależności w grupie chłopców.

Tabela 3. Korelacje między jakością życia (KIDSCREEN-10) a relacjami z przyjaciółmi (r-Pearsona)

*** p<0,001

Podsumowanie wyników

Podsumowując prezentowane wyniki badań należy podkreślić, że:

• Przeważająca większość gimnazjalistów (prawie 90%) ma przynajmniej jednego bliskiego przyjaciela;
• dziewczęta częściej niż chłopcy mają bliskiego przyjaciela;
• dziewczęta lepiej niż chłopcy oceniają swoje relacje z przyjaciółmi: potrafią lepiej komunikować się z przyjaciółmi oraz bardziej im ufają;
• chłopcy mają wyższy niż dziewczęta wskaźnik jakości życia;
• dobre relacje z przyjaciółmi wiążą się z wyższą jakością życia gimnazjalistów; wyraźniej zależność ta widoczna jest u chłopców.

Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają pozytywny związek relacji z przyjaciółmi oraz posiadania przyjaciela z jakością życia nastolatków. Warto zwrócić uwagę, że wśród osób badanych jest jednak 12% gimnazjalistów, którzy odpowiedzieli, że nie mają przyjaciela. Należy zadać pytanie, czy takie osoby skazane są na negatywne konsekwencje braku związków przyjacielskich. Odpowiadając na pytanie powinno się pamiętać, że brak przyjaciela, deklarowany przez naszych badanych może być stanem przejściowym. Prezentowane wyniki warto rozpatrywać w szerszej perspektywie, odnosząc je do prawidłowości rozwojowych okresu dorastania. Cechą charakterystyczną osób dorastających jest bowiem poszukiwanie relacji i związków, które dają im największą satysfakcję oraz występowanie przejściowych okresów izolacji społecznej. Należy jednak pamiętać, że brak relacji przyjacielskich może prowadzić do pogorszenia jakości życia nastolatków, nasilenia się problemów emocjonalnych i społecznych nastolatków. Patrząc na omawiane zjawisko z drugiej strony można stwierdzić, że istnieje jednak możliwość, że osoby które mają problemy w rozwoju społecznym, problemy emocjonalne itd. mogą być mniej atrakcyjne dla rówieśników, mogą być osobami z którymi inni nie chcą wchodzić w związki przyjacielskie.

Wyniki badań potwierdziły różnice w jakości relacje z przyjaciółmi w zależności od płci nastolatków. Swoje relacje przyjacielskie lepiej oceniały dziewczęta. Badając związek relacji z przyjaciółmi z jakością życia, stwierdzono jednocześnie, że jest on silniejszy wśród chłopców. Wydaje się zatem istotne, że mimo gorszej oceny swoich związków z przyjaciółmi to właśnie w grupie chłopców badane zależności okazały się ważniejsze. Wyjaśnienia uzyskanych wyników można poszukiwać we wspomnianych już w artykule różnicach w nawiązywaniu i charakterze relacji przyjacielskich chłopców i dziewcząt.

Relacje z przyjaciółmi stanowią jeden z ważniejszych elementów życia nastolatków, który w istotny sposób wpływa na jakość życia młodzieży. Badanie zależności między jakością relacji z rówieśnikami a jakością życia nastolatków może się przyczynić do lepszego rozumienia procesów wpływających na prawidłowy rozwój młodych ludzi.

Autorka pracuje jako adiunkt w Zakładzie Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży w Instytucie Matki i Dziecka. Jest pedagogiem i psychologiem.